निर्यातमा चीन असहयोगी

नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रधानमन्त्री बनेको अर्को दिन उत्तरी छिमेकी चीनले लामो समयदेखि बन्द गरेको भन्सार नाकाको ढोका खोलेको छ । योसँगै चीनले उत्तरी हिस्सा नाका पनि खुला गरेको छ । नेपाल र चीनबीचको दोस्रो ठूलो व्यापारिक नाका रसुवागढी–केरुङलाई चीनले विभिन्न बहानामा बन्द गरेको ३५ महिनापछि बुधबारबाट औपचारिक रुपमा खोलेको हो ।

प्रधानमन्त्री दाहाललाई चीन नजिकको नेताका रुपमा हेरिँदै आएको छ । लामो समयदेखि चीनको बेवास्ताका कारण दुई मुलुकबीचको व्यापारमा नेपालले धेरै असन्तुलन भोग्दै आएको छ । आफूलाई मन लागे सहुलियतसहित ढोका खोल्ने र मन नलागे बन्द गर्ने चिनियाँ प्रवृत्तिका कारण नेपालले व्यापार असन्तुलन भोग्नुपरेको हो ।

लामो समयदेखि निकासीको ढोका बन्द रहेको उत्तरी नाका खुला भएसँगै व्यापार असन्तुलन कम हुने व्यवसायीहरुको अपेक्षा छ । व्यापार तथा निकासी प्रवद्र्धन केन्द्र (टीईपीसी) का अनुसार नेपालको आयात व्यापारमा चीन दोस्रो स्थानमा छ । तर निर्यातमा चीन १४ औं स्थानमा छ । नेपाली वस्तुको चीनमा निकासी नगण्य रहेका कारण व्यापार असन्तुलन यस्तो भयावह देखिएको हो ।

चीनभन्दा बढी नेपाली वस्तुहरु स्वीट्जरल्यान्ड, डेनमार्क, नेदरल्यान्ड, इटली, क्यानडा, अष्ट्रेलिया, जापान, फ्रान्स, टर्की, बेलायत, जर्मनी, अमेरिका र भारतमा बढी निर्यात हुने गरेको छ । आयाततर्फ भने दोस्रो स्थानमा रहेको चीन र तेस्रो स्थानमा रहेको इन्डोनेसियाबीच ७३ अर्ब ६८ करोड ८१ लाख रुपैयाँ बराबरको अन्तर रहेको छ ।

केन्द्रका अनुसार चालू आर्थिक वर्षको पाँच महिना (मंसिर) सम्ममा ९४ अर्ब ५८ करोड ११ लाख रुपैयाँको वस्तु आयात हुँदा निर्यात भने २४ करोड ४८ लाख रुपैयाँमा सीमित छ । यसरी पाँच महिनामा चीनसँगको व्यापारमा नेपालले ९४ अर्ब ३३ करोड ६३ लाख रुपैयाँ घाटा व्यहोरेको छ । चीनसँग नेपालको कुल व्यापारमा निर्यातको हिस्सा ०.२५ प्रतिशतमात्रै रहेको केन्द्रले जनाएको छ ।

चीनभन्दा बढी नेपाली वस्तुहरु स्वीट्जरल्यान्ड, डेनमार्क, नेदरल्यान्ड, इटली, क्यानडा, अष्ट्रेलिया, जापान, फ्रान्स, टर्की, बेलायत, जर्मनी, अमेरिका र भारतमा बढी निर्यात हुने गरेको छ । आयाततर्फ भने दोस्रो स्थानमा रहेको चीन र तेस्रो स्थानमा रहेको इन्डोनेसियाबीच ७३ अर्ब ६८ करोड ८१ लाख रुपैयाँ बराबरको अन्तर रहेको छ । मंसिरसम्ममा चीनबाट ९४ अर्ब ५८ करोड ११ लाख रुपैयाँको वस्तु आयात हुँदा इन्डोनेसियाबाट भने २० अर्ब ८९ करोड २९ लाख रुपैयाँबराबरको आयात भएको तथ्यांक छ ।

भारतपछि नेपालको व्यापारिक निर्भरता भएको दोस्रो मुलुक भए पनि चीनमा नेपाली वस्तुले सहज पहुँच पाउन सकेका छैनन् । चीनतर्फका दुवै नाका रसुवागढी र तातोपानीबाट अघिल्ला दुई आर्थिक वर्षमा निर्यात शून्य रहेको छ । भन्सार विभागका अनुसार दुवै नाकाबाट आयात उल्लेख्य रहे पनि निर्यात भने शून्य रहेको तथ्यांक छ । अघिल्ला दुवै आवमा पनि दुवै नाकाबाट एकतर्फी व्यापार भएको तर निकासी भने नभएको विभागको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

मंसिरसम्म तातोपानी नाकाबाट ४ अर्ब ४२ करोड २४ लााख र केरुङ नाकाबाट ११ अर्ब ११ करोड २० लाख रुपैयाँ बराबरको सामग्री आयात भएको छ । चीनबाट गत आवमा २ खर्ब ६४ अर्ब ७८ करोड ३७ लाख १३ हजार रुपैयाँबराबरको सामग्री आयात भएकोमा २ खर्ब २४ अर्ब रुपैयाँ बराबरको सामग्री भने कोलकाता बन्दरगाह तथा त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भन्सार हुँदै भित्रिएको छ । यसरी कमजोर भन्सार पूर्वाधारका कारण चीनसँगको व्यापारमा नेपालले अपेक्षित लाभ पाउन नसकेको व्यवसायीहरुको भनाइ छ ।

नेपाल हिमालय सीमापार वाणिज्य संघका अध्यक्ष अशोककुमार श्रेष्ठ चीनसँगको व्यापारमा कमी आउनुमा प्राकृतिक कारण देखाइए पनि यसमा कूटनीतिक कमजोरी पनि रहेको बताउँछन् । “हाम्रा समस्या के हुन् भन्ने सरकारमा बस्ने सबैलाई थाहा छ, तर समाधान किन भइरहेको छैन भने यो प्राकृतिकभन्दा कूटनीतिक विषय बनिसकेको छ,” उनी भन्छन् । चीनमा निर्यात व्यापारको असीमित सम्भावना रहे पनि नेपालले लाभ पाउन नसक्नुको कारण कूटनीतिक कमजोरी नै भएको उनको भनाइ छ । उत्तरी नाकाबाट निर्यात सुचारु भए पनि यसलाई अधिकतम उपयोग गर्न सक्नुपर्ने उनको सुझाव छ ।

नेपाल र चीनबीचको मुख्य व्यापारिक नाका तातोपानी २०७२ वैशाखको भूकम्पयता सुनसान छ । सो नाकाबाट हाल दैनिक ५ ट्रक सामानसमेत भित्रिन सकेको छैन भने निकासी शून्यप्रायः छ । वैकल्पिक नाकाको रुपमा उपयोग हुँदै आएको केरुङको अवस्था पनि लगभग उस्तै छ । वर्षमा करिब ६ महिना यो नाका बन्द हुँदै आएको छ । नेपाली व्यापारीले चिनियाँ सामान कोलकाता नाका हुँदै भित्र्याउनुपर्ने अवस्था रहेको छ ।

चीनसँग व्यापार गर्ने व्यवसायीहरु यसलाई चीनको अघोषित नाकाबन्दीको संज्ञा दिन्छन् । कोभिडअघि चीनको व्यापारिक सहर सांघाईलगायतका क्षेत्रमा बसेर व्यवसाय गर्दै आएका नेपाली व्यवसायीहरु अझै कार्यस्थल फर्कन नसकेको नेपाल हस्तकला महासंघका निवर्तमान अध्यक्ष सुरेन्द्रभाइ शाक्य बताउँछन् । उनका अनुसार नेपाली हस्तकलाको ठूलो बजार चीन रहे पनि कोभिडयता निकासी ठप्प अवस्थामा छ ।

नेपाल चीन उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष त्रिभुवनधर तुलाधर चीनसँगका दुवै व्यापारिक नाका पूर्ण क्षमतामा सञ्चालनमा ल्याउन नसके द्विपक्षीय व्यापार पहिलेकै अवस्थामा फर्कन कठिन रहेको बताउँछन् । “चीनतर्फका दुवै नाका पूर्ण क्षमतामा सञ्चालनमा आउनुपर्छ,” उनी भन्छन्, “अहिलेको जस्तो कोटा प्रणालीले हाम्रो व्यापारिक सम्बन्ध हिजोको दिनमा जस्तो विस्तार हुन सक्दैन ।” संघमार्फत नेपाल र चीन सरकारलाई दुवै नाकालाई पूर्ण क्षमतामा सञ्चालनका लागि पहल गर्न आग्रह गरिए पनि सुनुवाई नभएको अध्यक्ष तुलाधरले बताए ।