भारत आर्थिक वृद्धि रोकिने जोखिममा

मेन न्यूज भारत आर्थिक वृद्धि रोकिने जोखिममा एजेन्सी नयाँ दिल्ली, १७ माघ भारत आर्थिक वृद्धिको मामिलामा विकासशील अर्थतन्त्रबाट विकसित अर्थतन्त्रमा जानबाट रोकिने आर्थिक सर्वेक्षण– २०१७/१८ ले देखाएको छ । भारतले २००८ को विश्वव्यापी वित्तीय संकटपछि हालको वृद्धि अवधिमा न्यून मध्यम आम्दानीको देशबाट मध्यम आम्दानीको स्तरमा जाने लक्ष्य निर्धारण गरेको सर्भेले जनाएको छ । सुरुको ‘कन्भर्जर’ मुलुकमा जापान र कोरियालगायतका मुलुकहरू समावेश भएका छन् । “भारतको प्रतिव्यक्ति आय ६.५ प्रतिशतका दरले वृद्धि भएमा भारत २०२० को दशकको मध्यदेखि अन्त्यसम्मको अवधिमा उपल्लो मध्यम आम्दानीको स्तरमा पुग्नेछ,” सर्भेले जनाएको छ ।

यद्यपि वर्तमान परिवेशमा केही निश्चित जोखिमहरूले वृद्धिदरलाई रोक्ने सक्ने सर्भेले जनाएको छ । यस किसिमका जोखिमहरूमा निर्यातको अवसरलाई घटाउने विश्वव्यापीकरणमा देखिएको अवरोध, संरचनात्मक सुधारमा देखिएको कठिनाइ, मानव पुँजीलाई प्रविधिमुखी कार्यथलोको मागका रूपमा अद्यावधिक गर्ने चुनौती र जलवायु परिवर्तनले कृषिमा थपेको तनावलगायत परेको सर्भेले देखाएको छ ।

विश्वव्यापीकरणमा देखिएको अवरोध विशेष जोखिमका रूपमा रहेको सर्भेले देखाएको छ । चीनको तुलनामा २००८ देखि २०१० सम्मको अवधिमा भारतको राम्रो वृद्धिको हिस्सा ३७ प्रतिशतबाट ३२ प्रतिशतमा झरेको छ । जबकि चीनको हिस्सामा वृद्धि भएर ५३ प्रतिशत पुगेको छ । जब भारतले विकसित राष्ट्र बन्ने दौड सुरु गरेको अवस्थामा मानव पुँजीलाई व्यापक रूपमा उत्पादनमूलक क्षेत्रमा परिचालन गरिएको छ । तर प्राविधिक विकासले कम दक्ष मानव स्रोत लामो समयसम्म आवश्यक नपर्ने देखाएको छ ।

प्रविधि बढ्दो रूपमा दक्ष मानव पुँजीको पक्षमा रहँदै आएको सर्भेले उल्लेख गरेको छ । भारतको कृषि उत्पादकत्वको वृद्धि विगतको तीन दशकसम्मको अवधिमा स्थिर रहँदै आएको सर्भेले जनाएको छ । सिँचाइका लागि व्यापक रूपमा वर्षाको पानीमा निर्भर रहँदै आएको छ । भारतको कृषिक्षेत्र बढ्दो तापक्रम र जलवायु परिवर्तनबाट नराम्ररी प्रभावित भएको पनि सर्भेले जनाएको छ । हरित क्षेत्रतर्फको बसाइँसराइका कारण कृषिक्षेत्रले खराब अवस्थाको चुनौतीको पनि सामना गर्दै आएको छ ।