ऊर्जामा आशालाग्दो वर्ष

नयाँ वर्ष २०७८ मा माथिल्लो तामाकोसीको बिजुली राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा जोडिने हुँदा अन्धकारको युग समाप्त हुने आशा छ । स्वदेशी लगानीमा निर्माण भइरहेको ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोसीदेखि विद्युत् प्राधिकरणको सहायक कम्पनीले निर्माण गरिरहेको १०२ मेगावाटको मध्यभोटेकोसी, ५७ मेगावाटको साञ्जेनलगायतका आयोजनासमेत २०७७ मा नै सम्पन्न हुने अनुमान गरिएको भएता पनि यी आयोजना २०७८ मा सम्पन्न हुनेछन् ।
त्यसैगरी २०७७ सालमा ४२ मेगावाटको मिस्त्रीखोला, २७ मेगावाटको दोर्दीखोला, ८२ मेगावाटको लोआर सोलुखोला, ८६ मेगावाटको सोलुखोला दूधकोसी, ३७.६ मेगावाटको काबेली–ए, ३४ मेगावाटको आँखुखोला लगायतका आयोजना पनि सम्पन्न हुने सूचीमा रहेकाले यी सबै आयोजनाको उत्पादन मिति २०७८ सालका लागि सरेको छ ।
५ सय किलोवाटको फर्पिङ जलविद्युत्बाट सुरु भएको विद्युत् उत्पादनको इतिहास १ सय ९ वर्ष लामो छ । वि.सं १९६८ सालमा जलविद्युत् उत्पादन सुरु भएको थियो । हालसम्म १३ सय ३६ मेगावाट मात्र उत्पादन क्षमता छ । अझ हिउँदमा त करिब एक तिहाइमात्र उत्पादन हुन्छ । यही कारण विद्युत् प्राधिकरणले हालको मागमध्ये ५० प्रतिशतभन्दा बढी छिमेकी देश भारतबाट आयात गरिरहेको छ । ३१ चैतमा विद्युत् प्राधिकरणले दिएको तथ्यांकअनुसार २७ हजार ८८२ मेगावाट आवर माग रहेकोमा १७ हजार ८१९ मेगावाट आवर आयात भएको थियो ।
२०७७ भित्र लक्ष्यभन्दा धेरै न्यून उत्पादन भए पनि नयाँ आशा भने जगाएको छ । ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोसीको उत्पादनका लागि परीक्षण सुरु भएको छ । यसले २०७८ सालमा उत्पादन गर्ने निश्चित भएको छ । यही वर्ष ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिञ्चाइ मन्त्रालयले राष्ट्रिय जलस्रोत नीति निर्माण पूरा गरेको छ भने नवीकरणीय ऊर्जा र ऊर्जा दक्षतासम्बन्धी कानुन निर्माणका लागि मस्यौदा तयार गरेको छ । १२ वर्ष अघिबाट सुरु भएका विविधि कारणले पारित हुन नसकेको विद्युत् विधेयक संसद् पुगेको छ ।
“तामाकोसी २०७७ मा सकिएन तर परीक्षणको क्रममा छ, यो सकिएको भए उत्पादनमा पनि धेरै प्रगति हुन्थ्यो,” ऊर्जा मन्त्रालयका सहसचिव एवं प्रवक्ता मधु भेटुवाल भन्छन्, “अहिले करिब ३५ मेगावाट बराबरका जलविद्युत् आयोजना निर्माणाधीन छन्, तीन सय आयोजना अघि बढेका छन्, सुनकोसी मरिन सिञ्चाइको शिलान्याश भएको छ, कोभिडका कारण केही निर्माणमा ढिलाइ भए पनि २०७८ सालमा लक्ष्य प्राप्ति हुनेछ ।”
२०७६ सालभित्र एक हजार मेगावाट विद्युत् उत्पादन गर्ने लक्ष्य सरकारको थियो तर चुक्यो । २०७५ सालमा सरकारले १० वर्षभित्र १५ हजार मेगावाट विद्युत् उत्पादन गर्ने घोषणा गरेकोमा यसमध्ये ३ हजार मेगावाट तीन वर्षभित्र पूरा गर्ने लक्ष्य राखिएको थियो ।
२०७६ सालमा एक हजार मेगावाट उत्पादन गरेर इतिहास रच्ने घोषणा गरेको ऊर्जा मन्त्रालयले २०७७ मा माथिल्लो तामाकोसीसँगै अरु आयोजना निर्माण पूरा गरेर एक हजार मेगावाट सम्पन्न गर्ने घोषणा गरेको थियो तर यो वर्ष पनि सरकार विद्युत् उत्पादनको इतिहास रच्न चुकेको छ । नेपाल विद्युत् प्राधिकरणका अनुसार हालसम्म सबैभन्दा बढी विद्युत् उत्पादन २०५९ सालमा १५१.५ मेगावाट उत्पादन भएको थियो । सो वर्ष १४४ मेगावाटको कालिगण्डकी जलविद्युत् आयोजना विद्युत् प्राधिकरणमार्फत निर्माण सम्पन्न भएको थियो भने निजी क्षेत्रबाट ७.५ मेगावाटको इन्द्रावती तेस्रो उत्पादन भएको थियो । २०७४ सालमा ११७ मेगावाट, २०५७ सालमा नेपालमै पहिलो निजी क्षेत्रका खिम्ती र भोटेकोसीबाट १०५ मेगावाट उत्पादन भएको थियो ।
२०७६ सालमा सम्पन्न हुन नसकेका ६ सय ५५ मेगावाटका आयोजनासहित एक हजार मेगावाट पुग्ने प्रक्षेपण विद्युत् प्राधिकरणको थियो तर पछि यसमा संशोधन गरेर आर्थिक वर्ष ०७७-७८ मा ८ सय २५ मेगावाट उत्पादन हुने लक्ष्य राखेको छ । यस अवधिमा उत्पादन भने ६२ मेगावाट मात्र भयो । विद्युत् प्राधिकरणका प्रवक्ता मदन तिमल्सिनाका अनुसार, २०७६ सालमा विद्युत् प्राधिकरणको उत्पादन ५८२ मेगावाट रहेकोमा ५ सय ९४ मेगावाट पुगेको छ भने निजी क्षेत्रको उत्पादन गत वर्ष ६८२ मेगावाट रहेकोमा ७४२ मेगावाट पुगेको छ । तथ्यांकले निजी क्षेत्रको उत्पादन ५० मेगावाट बढेको छ भने विद्युत् प्राधिकरणको १२ मेगावाटको सौर्य ऊर्जा (सोलार) निर्माण सम्पन्न भएको छ ।