झन्झटिलो वैदेशिक व्यापार

कोलकाताबाट काठमाडौं आइपुग्नै एक महिना
सरकारले भन्सार प्रशासनमा सुधार गर्दै वैदेशिक व्यापारलाई सहजीकरण गरिएको दावी गर्दै आए पनि नेपालको आयात–निर्यात प्रक्रिया भने निकै झन्झटिलो रहेको सरोकारवालाको अनुभव छ । भारत तथा तेस्रो मुलुकबाट सामान भित्रिने मुख्य नाका कोलकाताबाट काठमाडौसम्म सामान आयात गर्न एक महिनासम्म लाग्ने गरेको पाइएको छ भने सोही मार्ग हुँदै निर्यात व्यापारमा पनि १५ देखि २७ दिनसम्म लाग्ने देखिएको छ । वैदेशिक व्यापारको झन्झटिलो हुँदा लागत बढ्नुका साथै समयमा गन्तव्यमा सामान पुग्न नसकी कतिपय अर्डर नै रद्द हुने गरेका छन् ।
आफैंमा भन्झटिलो वैदेशिक व्यापार कोराना भाइरसका कारण नयाँ प्रावधानहरू थपिएको, प्रोटोकल पालना गर्नुपर्ने लगायतका कारण अरु ढिलो हुने गरेको व्यवसायीको भनाइ छ । प्रशासनिक झमेला कम हुँदै गए पनि काम गर्ने प्रवृत्तिमा परिवर्तन नआउँदा वैदेशिक व्यापारमा समस्या घट्न नसकेको उनीहरू बताउँछन् ।
नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका अध्यक्ष शेखर गोल्छा वैदेशिक व्यापारमा कागजातदेखि प्रक्रियागत व्यवस्था निकै झन्झटिलो भएको बताउँछन् । कोलकाता बन्दरगाहा हुँदै सीमाक्षेत्रसम्म विभिन्न समस्या झेल्दै आएका सामानमा नेपालतर्फ पनि सरकारी निकायबीच समन्वय नहुँदा थप कष्ट व्यवसायीहरूले भोग्नु परेको गोल्छाको भनाइ छ । व्यवसायीहरूले आयात निर्यात गर्न बाटोको अवधि कम्तिमा एक महिना छुट्याउनुपर्ने भन्दै यसलाई सहज गरिदिन पनि सरकारसंग आग्रह गरेका छन् । कच्चा पदार्थको आयातमा बढी लागत र समय लाग्ने तथा उत्पादित तयारी वस्तुलाई गन्तव्य बजारसम्म पु¥याउन थप लागत लाग्ने हुँदा तटीय देशहरूमा उत्पादित वस्तुसँग प्रतिस्पर्धा गर्न निकै कठिन हुने गरेको छ । साथै उत्पादनमूलक उद्योगमा आबद्ध श्रमिकहरूको ज्याला तुलनात्मक रूपमा नेपालमा कम भए पनि उत्पादकत्व निकै कम रहेकाले प्रति इकाइ वस्तु अन्य देशले कम मूल्यमा उत्पादन गर्ने गरेका छन् । यसरी उत्पादित वस्तुहरूको प्रतिस्पर्धात्मक क्षमता अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा कमजोर रहने गरेको छ । व्यापार अवरोध बढ्दै जानु नै अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उत्पादनहरूको प्रतिस्पर्धी क्षमता कमजोर बन्दै जानु पनि हो ।
वैदेशिक व्यापारका सम्बन्धमा तीन वर्षअघि एसियाली विकास बैंकले गरेको एक अध्ययनले तेस्रो मुलुकहरूमा वस्तु निर्यात गर्दा २८ र आयात गर्दा ३१ दिन लाग्ने देखाएको थियो । यसैगरी आयात खर्च प्रतिकन्टेनर १५४० डलर र निर्यात खर्च १३२० डलर भएको पनि सोही अध्ययनले देखाएको छ । सोही अध्ययनले आयातका लागि २८ र नियातका लागि २० वटा विभिन्न कागजात पेस गर्नुपर्ने पनि देखाएको छ । यता, प्रोपर्टी राइट एलायन्सले गरेको व्यापार अवरोधसम्बन्धी गत वर्षको एक अध्ययनअनुसार विश्वका ८६ मुलुकमध्ये नेपाल ८१ औं स्थानमा रहेको छ भने क्षेत्रीय रूपमा एसियाका १४ मुलुकमध्ये नेपालको अवस्था ११ औं स्थानमा छ । यसले नेपालमा व्यापार सहजीकरणको अवस्थामा खस्किदै गएको इंगित गरेको छ । विभिन्न अध्ययनले देखाइसकेको र सरकारी तवरबाट केही गर्दा सहज हुनसक्ने भन्दै व्यापारलाई सहज बनाउन कुटनीतिक पहल जरुरी भएको सम्वद्ध व्यवसायीहरूले बताउँदै आएका छन् । कोरोनाका कारण बन्दरगाह तथा सीमा क्षेत्रमा गर्ने व्यवहार परिवर्तन भएकोले थप समस्या भएको व्यवसायीको अनुभव छ ।
महासंघका स्थल यातायात तथा पारवहन समितिका सभापति प्रकाशसिंह कार्कीले पनि झन्झटिलो व्यवस्थाका कारण निर्यात भन्दा आयातको समय धेरै लाग्नेगरेको बताए । उनले नेपालबाट कोलकातासम्म पुगेका सामान अमेरिका पुग्न थप डेढ महिना र युरोपेली देशमा पुग्न अर्काे एक महिना लाग्ने गरेको बताए । प्रक्रियागत भन्झटका कारण सामान डेलिभर हुने समय लामो भएको उनको भनाइ थियो । युरोप अमेरिका पुग्ने समानका लागि कम्तीमा पनि ३ महिना ढुवानी समय लाग्ने गरेको उनको अनुभव छ । नेपाल फ्रेट फरवार्डर्स एसोसिएसनका पूर्वअध्यक्ष राजन शर्माले व्यापार सहजीकरणका नाममा धेरै पैसा खर्च भए पनि वास्तविक व्यापार गर्ने वर्गले त्यसको अनुभूति गर्न नपाएको बताउँछन् । उनका अनुसार निजी क्षेत्रले पनि नबुझी नयाँ व्यवस्थालाई स्वागत गर्दा व्यापारमा सहजीकरणभन्दा अवरोध थपिएको छ । सरकारी निकायबीच समन्वय कमजोर हुँदा मन्त्रालय तथा सरोकारवाला निकायहरूले एक अर्कालाई सहयोग नगर्दा पनि व्यापारमा झन्झट थपिएको उनले बताए ।
निर्यातमा सामान्य वस्तुहरू अर्थात सिम्पल गुड्सको बाहुल्यता लामो समयदेखि नै छ । नेपालले सामान्य र कम मूल्यका वस्तुहरू निर्यात गर्दै आएको आएको छ । आयातमा भने विशिष्ट प्रकृतिका अर्थात कम्प्लेक्स गुड्स र उच्च मूल्य एवं प्रविधियूक्त वस्तुहरूको बाहुल्य हुँदा निर्यात र आयातका बीचमा ठूलो अन्तर कायम हुन गएको छ । नेपालको विगत चार दशकभन्दा बढीको निर्यात व्यापारको अबस्था हेर्दा कृषिजन्य वस्तु, तयारी पोशाक, कार्पेट र फलामका केही सामान निर्यात गर्ने गरेको छ । आयातमा भने पेट्रोलियम पदार्थ, इलेक्ट्रोनिक्स सामान, सवारी साधनजस्ता विशिष्ट तथा उच्च मूल्यका वस्तुहरूको बाहुल्यता रहेको छ ।

व्यापार व्यवसायको एकीकृत सूचना पोर्टल
सरकारले व्यापार व्यवसायको सम्पूर्ण जानकारी दिनका लागि नेपाल ट्रेड इन्फरमेसन पोर्टल सञ्चालनमा ल्याएको छ । विश्व बैंकको सहयोगमा व्यापार प्रवद्र्धन तथा निकासी केन्द्रले सो पोर्टल सञ्चालनमा ल्याएको हो । यसको लागि नेपाल ट्रेड पोर्टलडटजीओभी डट एनपी प्रयोग गर्न सकिन्छ । पोर्टलमार्फत व्यापार व्यवसाय गर्न चाहनेले अपनाउनुपर्ने विधि, प्रक्रिया, निर्यातयोग्य वस्तुको माग, बजारको पहुँच, व्यावसायिक प्रोफाइल सहज रूपमा तयार गर्न सकिने सकिने जनाइएको छ । केन्द्रका अनुसार पोर्टलमा निर्यात व्यापारसँग सम्बन्धित व्यवसाय सुरु गर्नको लागि साधारण सूचनादेखि निर्यातको लागि वस्तु बजार र त्यसका लागि आवश्यक पर्ने नीति नियमन, प्रावधान, निर्यातकर्ता, सेवा प्रदायकको विवरण, निर्यातयोग्य वस्तुको विवरण,व्यापारसँग सम्बन्धित सुचनाहरू, मुलुकको एक दशकदेखिको तथ्यांक समावेश गरिएको छ ।
मंगलबार आयोजित कार्यक्रममा उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्तिमन्त्री लेखराज भट्टले शुभारम्भ गर्दै पोर्टल निजी क्षेत्रले भोग्दै आएका समस्यालाई समाधान गर्दै निर्यात बढाउन सहयोगी हुने बताए । केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक शरदविक्रम राणाले नेपालको निर्यात सम्बन्धित सम्पूर्ण जानकारीहरू एकद्वारा प्रणालीबाट सम्प्रेषण गर्नका लागि पोर्टल सञ्चालन गरिएको जानकारी दिए । मन्त्रालयका सचिव डा. वैकुण्ठ अर्यालले पोर्टल सञ्चालनमा आएसँगै वस्तुको उत्पादन, बजारको खोजी र बजारीकरण गर्न अति आवश्यक रहेकाले यस पोर्टलले सहयोग पु-याउने बताए ।