साघुँरो सडक, नागरिकको असहयोग, स्थानीयको लापरर्बाहि तथा चेतनाको अभाव लगायत आन्तरिक प्राविधिक कठिनाई नगरपालिकाका विपद व्यवस्थापनका मुख्य बाधक हुन् । जुम्लाको एक मात्र नगरपालिका चन्दननाथका १० वडामा आगलागी हुँदा दमकल जाने फराकिले बाटो छैन् । मापदण्ड अनुसार सडक निर्माण गर्न खोज्दा स्थानीयहरु आफ्नो जगा छोड्न मान्दैनन् । जसका कारण नगरक्षेत्रमा आगलागीका घटनाले ठुलो क्षेति हुने गरेको छ । मेयर कान्तिका सेजुवालले भन्छन, बरु सरकारको जगा अधिकरण गर्छन् आफ्नो छोड्दैनन् नागरिककै सहयोगका कारण नगरपालिकामा विपद व्यवस्थापन चुनौतीपुर्ण रहेको छ ।

पेस्की फस्र्योट विषयमा धवलागिरि गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत गोविन्द्र सुनार र पूर्वकर्मचारी नायब सुब्बा प्रेम बानियाँबीच विवाद चुलिँदै गएको छ । प्रशासकीय अधिकृत सुनारसँग कुरा नमिलेर विवाद भएपछि राजीनामा दिएका तत्कालीन नायब सुब्बा बानियाँले बेनीमा पत्रकार भेटघाट गरेर अधिकृत सुनारविरुद्ध १५ बँुदे आरोप सार्वजनिक गरेका छन् ।

काठमाडौँ उपत्यकामा रहेका पुराना पाइपहरू क्रमशः विस्थापित हुने भएका छन् । मेलम्ची खानेपानी आयोजनाका लागि आयोजना कार्यान्वयन निर्देशनालयले निर्माण गरेकै पाइपबाट सबै पानी वितरण गर्ने हुँदा पुराना पाइप अब प्रयोगमा नआउने भएको छ । हालका लागि पुरानै पाइपबाट पानी वितरण भए पनि आगामी वर्षबाट निर्देशनालयले निर्माण गरेकै पाइपबाट पानी वितरण गरिने काठमाडौँ उपत्यका खानेपानी लिमिटेड (केयुकेएल) का प्रमुख कार्यकारी अधिकृत मिलन शाक्यले बताए ।

पछिल्लो समय यहाँका गाउँपालिमा सडक खन्न भित्रिएका डोजरका कारण श्रमिकहरू विस्थापित हुन थालेका छन् । जिल्लाका स्थानीय तहले निर्माण गर्ने सडकहरू उपभोक्ता समितिमार्फत गर्ने भनिए पनि यहाँका गाउँगाउँमा डोजर र स्काभेटर प्रयोग गरेर सडक निर्माण भइरहेका छन् । स्थानीयस्तरमै रोजगारी सिर्जना गर्ने हिसाबले उपभोक्ता समितिको अवधारणा आए पनि स्थानीय तहले मेशिन प्रयोग गरेर सडक निर्माण गरिरहेकाले श्रमिकहरू काम नपाउँदा विस्थापित हुँदै गएको स्थानीयवासीको आरोप छ ।

पाँचखाल नगरपालिकाको समन्वयमा वडा–४ ले ३२ जना कृषकलाई हाते ट्याक्टर वितरण गरेको छ । आइतबार नगर परिषरमा नगरप्रमुख महेश खरेल, वडा नं ४ का अध्यक्ष सुन्दर तामाङ, कृषि शाखा प्रमुख ईश्वर अधिकारीलगायतले पाँचखाल नगरपालिका वडा नं ४ का किसानहरुलाई हाते ट्याक्टर वितरण गरे । ट्याक्टर पाउने अधिकांश दनुवार समुदायका छन् ।

उत्पादन तथा आर्थिक विकासका सम्भावना कर्णालीमा प्रयाप्त छ । यहाँका पाखा बारीमा पनि लगानी गर्न सके सुन फलाउन सकिने उर्वर भूमि छ । कृषि, पर्यटन, उद्योग, व्यापार व्यवसायमै लागेर पनि जीवन निर्वाह सक्ने सामथ्र्य कर्णालीमा छ । तर विडम्बना, राज्यले लगानी गर्ने कन्जुसाई गर्ने, युवा जनशक्ति आफ्नो ठाउँमा भविष्य नदेख्ने प्रवृत्तिकै कारण कर्णाली झन् परनिर्भर बन्दै गएको छ । कर्णालीका वर्षेनी करिब २५ हजार भन्दा बढी मेट्रिक टन खाद्यन्न आयातमै निर्भर छ । तर यहाँका खेती योग्य जमिन बाँझ छन् ।

नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद्अन्तर्गत कफी अनुसन्धान कार्यक्रम भण्डारीडाँडामा कफी नर्सरी तथा बगैँचा व्यवस्थापनसम्बन्धी आवासीय तालीम सुरु भएको छ । कृषिमा व्यवसायिकीकरणका लागि कफीखेतीलाई विस्तार गरी उनीहरूको आम्दानी वृद्धि गर्दै जीवनस्तर माथि उकास्ने उद्देश्यसाथ उक्त तालिमको आयोजना गरिएको कफी अनुसन्धान कार्यक्रम गुल्मीका संयोजक कृष्णबहादुर थापाले बताए ।

शहादत प्राप्त गरेको चालिस वर्षपछि छिन्ताङ्गका १६ जना सहिदका सहिद परिवारहरुलाई प्रदेश सरकारले राहत प्रदान गरेको छ ।

उत्पादन तथा आर्थिक विकासका सम्भावना कर्णालीमा प्रयाप्त छ । यहाँका पाखा बारीमा पनि लगानी गर्न सके सुन फलाउन सकिने उर्वर भुमि छ । कृषि, पर्यटन, उद्योग, व्यापार व्यवसायमै लागेर पनि जीवन निर्वाह सक्ने सामथ्र्य कर्णालीमा छ । तर विडम्बना, राज्यले लगानी गर्ने कन्जुसाई गर्ने, यूवा जनशक्ति आफ्नो ठाउँमा भविष्य नदेख्ने प्रबृतिकै कारण कर्णाली झनै परनिर्भर बन्दै गएको देखिन्छ । कर्णालीका वर्षेनि करिब २५ हजार बढी मेट्रिक टन खाद्यन्न आयातमै निर्भर छ । तर यहाँका खेती योग्य जमिन बाझा छन् ।

प्रदेश नं ५ सरकारले २ वर्षको अवधिमा गरेका कामका बारेमा जानकारी दिने उद्देश्यले एक्स्पो सञ्चालन गरेको छ । एक्स्पोको प्रदेश नं ५ का मुख्यमन्त्री शंकर पोख्रेलले उद्घाटन गरेका हुन् । प्रदेश एक्स्पोको उद्घाटन गर्दै मुख्यमन्त्री पोख्रेलले एक्स्पो प्रदेशका हरेक स्थानीय तहले एक अर्काको विविधतालाई नजिकबाट नियाल्ने र त्यसको सही मूल्यांकन गर्ने प्रमुख आधार भएको बताए । मुख्यमन्त्री पोख्रेलले प्रदेश नं. ५ मिनी नेपालको एक विम्ब भएको समेत दाबी गरे ।

नौ बहिनी गाउँपालिका–१ स्याउलीवाङकी चित्रकली बुढामगर १० वर्षको उमेरदेखि अल्लोबाट गाढाँ बनाइन् । मगर जातिमा महिलाले १० वर्षमै आपूmले लगाउने गाढाँ बनाउनुपर्ने परम्पराअनुसार उनले गाढाँ बनाउन सिकिन् । सानै उमेरदेखि अल्लोको काम गर्न थालेकी चित्रकली अहिले जिल्लामै व्यावसायिक रुपमा अल्लो व्यवसाय गर्न थालेकी छिन् । विसं २०५७ देखि धागो खरिद–बिक्री, २०६२ सालमा अल्लोको धागोबाट कपडा बुन्ने तालिम लिएकी उनले २०६३ सालमा कोठी हिमाल अल्लो कपडा उद्योग दर्ता गरी बाहानेमा व्यावसायिक रुपमा अल्लो व्यवसाय सञ्चालन गरेकी हुन् ।

कतै विकास निर्माण गर्न, कुनै असाहायलाई सहयोग गर्न, तथा धार्मिक कार्यमा प्राय महायज्ञ गरिन्छ । सबैबाट आर्थिक संकलन गरी कतै लगानी पनि लगाईन्छ । तर त्यो लगानीले के परिवर्तन गर्यो, जीवनस्तरमा के सुधार गर्यो भन्ने लेखाजोखा कसैलाई पनि हुदैन् । कतिपय अबस्थामा महायज्ञ गरेको बजेटनै अनियमितता हुने गरेको हामीले सुनेका छौ । तर जुम्लामा नेपालमै नमुना कार्यक्रमका रुपमा छाउपडी लगायत विभिन्न कुसंस्कार, कुरिति तथा संकिण सोच भत्काउन महायज्ञ गरिएको छ ।

माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा बन्दुक र बारुद्धसँग खेलेका जेपी चौधरीको दैनिकी अहिले परिवर्तन भएको छ । द्वन्द्वका क्रममा बन्दुक र बारुद्धसँग खेलेका उनी देवीदेवता मूर्तिसमेत भत्काएका थिए । तर, केही वर्षयता भने उनी आफैं विभिन्न देवीदेवताहरूका मूर्ति बनाउन थालेका छन् । शान्ति प्रक्रियासँगै सेनाबाट वाईसीयल हुँदै सामान्य नागरिकको जीवनयापन गर्न थालेका चौधरीले केही बर्ष घोराही उपमहानगरपालिका–१७ गैरागाउँमा बंगुरपालन गरेका थिए । तर, बंगुरपालनमा राम्रो आम्दानी गर्न नसकेपछि उनी आफन्तको सहयोगमा मूर्तिकलामा लागेका छन् । दश वर्षीय सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा ८ वर्ष माओवादीको जनमुक्ति सेना भएर लडेका जेपी चौधरी विगत ६ वर्षदेखि भगवानका मूर्तिहरू बनाउँदै आएका छन् ।

पछिल्लो समय स्थानीय तहमा निर्वाचित जनप्रतिनिधि, प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत र स्थानीय राजनीतिक दलबीच प्रतिशोधको भावनाको विकासले सामाजिक अराजकता निम्त्याएको छ । निर्वाचित जनप्रतिनिधिहरू आफुलाई निकै शक्तिशाली ठान्दै कानुन हातमा लिने अभ्यासमा लागेका छन् । प्रमुख प्रशासकीय अधिकृतहरू पनि जनप्रतिनिधिकै हैसियतमा काम गर्न खोज्ने र स्थानीय राजनीतिक दलहरूको पनि उत्तिकै प्रभाव देखाउन खोज्ने प्रवृत्तिले स्थानीय तहको काम कारबाहीमा समस्या उत्पन्न हुने गरेको छ । स्थानीय तहका प्रमुख, प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत र राजनीतिक दलको त्रिकोणात्मक द्वन्द्वले सर्वसाधारण नागरिक भने चेपुवामा पर्ने गरेका छन् ।

झापा गाउँपालिका–१ की फुलकुमारी मराण्डीले आफ्नो पक्की घर होला भन्ने सोचेकी थिइनन् । मराण्डीको परिवार हरेक वर्ष बर्खा सुरु भएपछि रातभर जागा बस्थ्यो । पानी पर्न थालेपछि परिवार भेला भएर एकैठाउँमा बस्नुको विकल्प उनको परिवारमा थिएन । रातभर जागा बसेर पानी नपरेको बेला केही क्षण सुतेर निन्द्रा पु¥याउनु पर्ने बाध्यता मराण्डीको परिवारमा थियो ।