धानमा दुई वर्षभित्र आत्मनिर्भर बन्ने बजेटको लक्ष्य

काठमाडौं– अर्थमन्त्री विष्णु पौडेलले आगामी वर्षको बजेट संसद्मा प्रस्तुत गर्ने क्रममा दुई वर्षभित्र मुलुकलाई चामलमा आत्मनिर्भर बनाउने घोषणा गरेका छन् । आन्तरिक बजारको मागअनुसार धान उत्पादन बढ्न नसकेर अर्बौंको चामल आयात भइरहेको अवस्थामा सरकारले यो महत्वाकांक्षी लक्ष्य राखेको हो ।

कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयका अनुसार आर्थिक वर्ष २०८१–८२ मा १४ लाख २० हजार ६ सय ३६ हेक्टरमा धानखेती गर्दा ५९ लाख ५५ हजार ४७६ टन धान उत्पादन भएको छ । धानमा आत्मनिर्भर बन्न अझै साढे ७ लाख टन उत्पादन अपुग छ । मन्त्रालयका सहसचिव हरिबहादुर केसी उत्पादित चैते धानको मूल्यमा स्थिरता गरी सिँचाइको क्षेत्रफल विस्तार गरे दुई वर्षमा धानमा मुलुक आत्मनिर्भर हुने सम्भावना देख्छन् । उनका अनुसार चैते धानको मूल्यमा स्थिरता नहुँदा कृषकले प्रतिक्विन्टल ८ सयदेखि एक हजारमा बिक्री गर्नुपर्ने बाध्यता छ । सरकारले चैते धानको न्यूनतम समर्थन मूल्य प्रतिक्विन्टल २ हजार ७ सय ७ रुपैयाँ २८ पैसा निर्धारण गरेको छ । तर, किसानले उक्त मूल्य नपाएर सस्तोमा बिक्री गर्नुपरेको उनले बताए ।

चैते धान प्रवद्र्धनका लागि किसानलाई प्रोत्साहित गर्न लागतअनुसार धानको मूल्य स्थिरता हुन अति आवश्यक देखिएको उनको भनाइ छ । दुई वर्षभित्र चामलमा मुलुकलाई आत्मनिर्भर बनाउन तराई र भित्री मधेशका २२ जिल्लामा चैते धान खेती प्रवद्र्धन कार्यक्रम ल्याउनुपर्ने उनले बताए । यी जिल्लामा १२ लाख टन धान थप उत्पादन गर्न सके आत्मनिर्भरको कार्यक्रमले सार्थकता पाउने उनले दाबी गरे । केसीका अनुसार चैते धान खेतीका लागि सिँचाइ पूर्वाधार निर्माण अर्को महत्वको विषय हो । आगामी बजेटमा पूर्वाधार निर्माण गर्न ३३ करोड बजेट विनियोजन गरिएको छ । अहिले चैते धान खेती योग्य कुल जमिनको करिब ५० प्रतिशतमा मात्र सिँचाइ सुविधा पुगेको छ । उत्पादन वृद्धि गर्न पर्याप्त सिँचाइको अति आवश्यक रहेको सचिव केसीको भनाइ छ ।

चैते धानको स्थिर मूल्य र सिँचाइ सुविधाबाहेक समयमा मल, गुणस्तरिय बीउबिजनको सहज आपूर्ति पनि हुनुपर्छ । उनका अनुसार बर्खे धानभन्दा चैते धानको उत्पादकत्व बढी छ । अहिले चैते धान प्रतिहेक्टर ५ टन फल्छ । अहिले चैते धान १ लाख २० हजार हेक्टरमा मात्र रोपिन्छ । अर्कोतिर किसानले उत्पादन गरेको धानको भण्डारणमा आधुनिक प्रविधिको पहुँच पुर्‍याउन पनि आवश्यक रहेको उनले बताए ।

मन्त्रालयका वरिष्ठ तथ्यांक अधिकृत रामकृष्ण रेग्मी पनि सचिव केसीको धारणामा सहमत छन् । उनले बर्खेभन्दा चैते धानको उत्पादकत्व बढी हुने हुँदा यसको रोपाइँ हुने क्षेत्रफल विस्तार गर्न सके मुलुक धानमा आत्मनिर्भर बन्न समस्या नभएको बताए । उनका अनुसार बर्खे धानको उत्पादकत्व प्रतिहेक्टर ४.५ टन छ । चैते धानको उत्पादकत्व प्रतिहेक्टर ५ टन छ  । रेग्मीका अनुसार औषतमा एक वर्षमा एक नेपालीले १ सय ३३ किलो चामल खान्छन् । यस्तै, एक क्विन्टल धानबाट औषत ६२ किलो चामल आउँछ । उनले भने, ‘यो आर्थिक वर्षमा ५९ लाख ५५ हजार ४ सय ७६ टन धान उत्पादन भएको छ । यो परिमाण गत वर्षको तुलनामा ४.०४ प्रतिशत अर्थात् २ लाख ३१ हजार २ सय ४२ टन बढी हो ।’

सरकारले कृषकलाई चैते धान खेतीमा प्रोत्साहन गरेर मूल्यमा स्थिरता ल्याउन सके अहिलेको १ लाख २० हजार हेक्टरमा हुने चैते धानलाई विस्तार गर्न सकिन्छ । उनका अनुसार करिब ४ लाख हेक्टरसम्म चैते धान खेती पुर्‍याउन सक्ने आधार छन् । यति भए धानमा आत्मनिर्भर हुन सक्ने उनको भनाइ छ ।

उनका अनुसार अहिले बर्खे र चैते गरी नेपालमा १७ लाख हेक्टर क्षेत्रफल धान खेतीका लागि योग्य जमिन छ । यसमध्ये १४ लाख हेक्टरमा मात्र सिँचाइ पुगेको छ । गत आवमा मन्त्रालयले थप १७ हजार ६ सय ३८ हेक्टर क्षेत्रफलमा खेती विस्तार गर्ने गरी कार्यक्रमको मस्यौदा तयार पारेको थियो । पहिलो वर्षमै करिब ८० हजार टन थप धान उत्पादन हुने अनुमान थियो । बजार मूल्यअनुसार २ अर्ब ४६ करोड रुपैयाँबराबरको उत्पादन हुने मन्त्रालयले अनुमान गरेको थियो ।