Logo

आर्थिक वृद्धि उत्साहजनक छैन

आर्थिक वृद्धिले अर्थतन्त्रमा मात्रात्मक परिवर्तन ल्याउँछ । आर्थिक वृद्धिले राष्ट्रिय वा प्रतिव्यक्ति आयको वृद्धिलाई प्रतिविम्बित गर्छ । आर्थिक विकास भन्नाले आम्दानी, बचत र लगानीमा हुने परिवर्तनसँगै देशको सामाजिक–आर्थिक संरचनामा हुने प्रगतिशील परिवर्तन (संस्थागत र प्राविधिक परिवर्तन) बुझिन्छ । मानिसलाई प्रगति मन पर्छ ।

परिवर्तनको कमीले मानिसमा हतास निम्त्याउँछ । आर्थिक वृद्धिले युवालाई प्रोत्साहन गर्छ । स्थिर अर्थतन्त्रले युवाहरूलाई थोरै अवसर प्रदान गर्छ । यसरी, युवाहरू उच्च क्षमताको काममा काम नगरी बुढ्यौली हुँदै जान्छन् । तिनीहरू बुढ्यौली हुँदै जाँदा न त तिनीहरू, न तिनका बच्चासँग बाँकी संसारसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने क्षमता-जान्ने–कसरी-सीप हुनेछ ।

चालु आर्थिक वर्ष २०८१–८२ को प्रथम त्रैमासिकमा अर्थतन्त्रमा सबैभन्दा बढी हिस्सा ओगटेको कृषि, वन तथा मत्स्य क्षेत्रको मूल्य अभिवृद्धिदर ३ प्रतिशत हुने प्रारम्भिक अनुमान छ । धानलगायतका वर्षे बालीको उत्पादनमा वृद्धि हुनुका साथै तरकारी तथा नगदे बाली र पशुपन्छीजन्य उत्पादनमा भएको वृद्धिले यस क्षेत्रको कुल मूल्य अभिवृद्धिमा सकारात्मक प्रभाव परेको देखिन्छ ।

समयमा मलको उपलब्धता, उन्नत बीउको प्रयोग तथा यथेष्ट मनसुनी वर्षा भएका कारण कृषिजन्य उत्पादनमा वृद्धि भएको हो । वर्षायामको बाढी र पहिरोले पुर्‍याएको क्षतिका कारण कृषि क्षेत्रको कुल मूल्य अभिवृद्धिमा उल्लेख्य वृद्धि हुन नसकेको कुरा सार्वजनिक भएको छ । अर्थतन्त्रको दोस्रो ठूलो क्षेत्र थोक तथा खुद्रा व्यापार ०.५ प्रतिशतले मात्र वृद्धि हुने प्रारम्भिक अनुमान छ । कृषि तथा व्यापारजन्य वस्तुको स्वदेशी उत्पादनमा भएको सामान्य वृद्धि तथा प्रमुख व्यापारजन्य वस्तुको आयातमा भएको सामान्य वृद्धिका कारण व्यापार क्षेत्रको वृद्धि धनात्मक दिशाउन्मुख भएको हो ।

पहिलो त्रैमासमा अर्थतन्त्रको आकार
नेपालमा चालु आर्थिक वर्ष २०८१–८२ को पहिलो त्रैमास (साउन–असोज) मा मुलुकको अर्थतन्त्रको आकार ३.४ प्रतिशतले बढ्ने अनुमान गरिएको छ । यो गत वर्षको पहिलो त्रैमाससँगको तुलनामा गरिएको अनुमान हो । राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयले हालै सार्वजनिक गरेको यो वर्षको पहिलो त्रैमासिक प्रतिवेदनमा कुल गार्हस्थ उत्पादन (जिडिपी) आधारभूत मूल्यमा ३.४ प्रतिशतले वृद्धि हुने अनुमान गरिएको छ । आव २०६७–६८ लाई आधार वर्ष मानेर यो विवरण तयार गरेको कुरा सार्वजनिक गरेको छ ।

यो त्रैमासिकमा अर्थतन्त्रको आकार बढ्नुमा कृषि उत्पादन, विद्युत उत्पादन तथा वितरण र पर्यटन आगमनमा भएको वृद्धिको प्रभाव हो । यसका साथै होटल क्षेत्रको कुल मूल्य अभिवृद्धिमा भएको वृद्धिले पनि अर्थतन्त्र विस्तारमा सहयोग पुर्‍याएको छ ।

साथै, यी क्षेत्रबाहेक यातायात क्षेत्र, स्वास्थ्य सेवा र सार्वजनिक प्रशासनका क्षेत्रमा भएको वृद्धिले पनि समग्र अर्थतन्त्रलाई बढाउन सहयोग गरेका हुन् भनिएको छ ।
यो अवधिमा बाढीपहिरोको नकारात्मक प्रभाव परेको र निर्माण क्षेत्रको वृद्धि धनात्मक हुन नसकेकाले अर्थतन्त्रको विस्तार अझै माथि जान नपाएको जनाएको छ । गत आवको पहिलो तीन महिना र चालु आवको सोही अवधिमा अर्थतन्त्रका कुल १८ वटा औद्योगिक वर्गीकरणमध्ये १७ औद्योगिक क्षेत्रको कुल मूल्य अभिवृद्धि दर धनात्मक रहेको छ ।

निर्माणजन्य वस्तुको आयातमा आएको गिरावटका कारण निर्माण क्षेत्र झिनो अंकले संकुचनमा रहेको प्रारम्भिक अनुमान छ । यी १८ औद्योगिक वर्गीकरणमध्ये विद्युत तथा ग्याँससँग सम्बन्धित क्रियाकलापको सबैभन्दा धेरै वृद्धिदर (२१.४ प्रतिशत) रहेको छ भने यातायात तथा गोदाम क्षेत्र ६.७ प्रतिशत वृद्धिदर दोस्रोमा छ ।

यसैगरी आवास तथा भोजन सेवा क्षेत्रको ६.३ प्रतिशत वृद्धिदर छ भने वित्तीय तथा बीमा क्षेत्रको मूल्य अभिवृद्धि दर ५.७ प्रतिशत हुने अनुमान छ । प्रशासनिक सहयोगी सेवा क्षेत्रको वृद्धिदर ५.४ प्रतिशत र पेसागत वैज्ञानिक तथा प्राविधिक सेवाको वृद्धिदर ५.१ प्रतिशत रहने प्रारम्भिक अनुमान छ । कुनै पनि मुलुकमा अर्थतन्त्रले किन आर्थिक वृद्धि चाहन्छ ? किनकि जनतामा आशा र सपना हुन्छ । उनीहरू राम्रो जागिरको कल्पना गर्छन् र राम्रो बिदाका लागि बचत गर्छन् । व्यवसाय फस्टाउने आशामा व्यवसाय सुरु गर्छन् ।

बढ्दो मुद्रास्फीति
महँगी निरन्तर बढिरहने हो भने त्यसले समाजमा विद्रोहको स्थिति निम्त्याउन सक्ने तथ्य अन्य मुलुकका घटनाक्रमले समेत देखाएका छन् । अस्वाभाविक मूल्यवृद्धिका कारण दैनिक जीवनयापनमा नै कठिनाइ देखिएपछि आम नागरिक विद्रोहको अवस्थामा पुग्ने गर्छन् । यस किसिमको असहज परिस्थिति आउन नदिन बजारलाई स्वस्थ र सन्तुलित राख्न एवं अचाक्ली मूल्यवृद्धि हुनबाट रोक्न सक्नुपर्छ ।

मुलुकमा आर्थिक मन्दीका कारण सबैतिर निराशा मात्रै छाएको छ । उद्योग–व्यवसाय खुम्चिएका छन् । मुलुकको युवापुस्ता बाहिर जाँदा मध्यमवर्गको पलायन भएको छ । मध्यमवर्गको पलायनले आन्तरिक उपभोग संकुचनमा असर पर्न थालेको छ । अहिलेको अवस्था अत्यन्तै कठिन छ । तर, यो कठिन अवस्थाबाट हामीले बाहिर निस्किने प्रयास गर्नैपर्छ । अहिलेको निराशालाई आशामा बदल्नका लागि एग्रेसिभ नीतिगत सुधार आवश्यक छ ।

प्रमुख कारणहरूमा राजनीतिक अस्थिरता, लगानीकर्तामैत्री नीतिको अभाव, कमजोर पूर्वाधार, नियमित बिजुली आपूर्तिमा अवरोध, विरोधाभासपूर्ण कानुन, कर्मचारीतन्त्रको अक्षमता, अपारदर्शिता र भ्रष्टाचार, बौद्धिक सम्पत्ति कानुनको प्रभावकारी कार्यान्वयन, सीपयुक्त दक्ष जनशक्तिको अभाव, लगानीकर्ता संरक्षण सम्झौताको अभाव तथा सीमित उत्पादन प्रोत्साहन छन् ।

साथै, संघीयतामा परिवर्तनले प्रदेश र स्थानीय सरकारलाई सार्वजनिक वस्तु उपलब्ध गराउन र आर्थिक वृद्धिलाई अगाडि बढाउन स्थानीय स्तरका पहलहरू सिर्जना गर्न सरकारी कोषलाई पारदर्शी र प्रभावकारी रूपमा प्रयोग गर्न सुनिश्चित गर्ने अवसर प्रदान गर्छ । स्थानीय शासन संयन्त्रमा जनसहभागिताले यो सुनिश्चित गर्न सक्नुपर्छ ।

व्यक्तिगत स्तरमा आर्थिक वृद्धि सम्भव छैन, तर धेरैले गरेमा त्यसले केही सकारात्मक परिणाम दिन्छ । अर्थतन्त्रलाई उकास्ने उपायहरू निम्न छन्ः
लगानीलाई प्रोत्साहन गर्नेः करमा सहुलियत दिएर, कर्मचारी तन्त्र र ब्युरोक्रेसीका अवरोध घटाएर र स्थिर व्यापारिक वातावरण सिर्जना गरी लगानीलाई प्रोत्साहन गर्ने । पूर्वाधार, प्रविधि र शिक्षामा लगानीले व्यवसायहरूलाई आकर्षित गर्न र रोजगारी सिर्जना गर्न मद्दत गर्न सक्छ, जसले आर्थिक वृद्धि बढाउँछ ।
नवप्रवर्तनः प्रोत्साहन र कोषमार्फत अनुसन्धान र विकासलाई प्रोत्साहित गर्नुहोस् । नवप्रवर्तनले उत्पादकत्व र प्रतिस्पर्धात्मकता बढाउन मद्दत गर्न सक्छ र नयाँ उत्पादन र सेवाको नेतृत्व गर्न सक्छ, जसले रोजगारी सिर्जना गर्न र आर्थिक वृद्धिलाई अगाडि बढाउन सक्छ ।
शिक्षा सुधारः श्रमशक्तिको सीप वृद्धि गर्न शिक्षाको गुणस्तरमा सुधार गर्ने । शिक्षाले थप दक्ष जनशक्ति सिर्जना गर्न मद्दत गर्न सक्छ, जसको फलस्वरूप उच्च उत्पादकत्व र उच्च ज्याला वृद्धिको सद्गुण चक्र सिर्जना गर्न सक्छ ।
पूर्वाधारमा सुधारः सडक, पुल, विमानस्थल र बन्दरगाहजस्ता पूर्वाधारहरूमा लगानी गर्दा व्यवसायलाई सामान र सेवा ढुवानी गर्न सजिलो बनाउन सक्छ र नयाँ व्यवसाय आकर्षित गर्न र रोजगारी सिर्जना गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारलाई प्रोत्साहन गर्नेः व्यापार र पूर्वाधारमा लगानी गर्ने बाधा हटाएर अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारलाई प्रोत्साहन गर्ने । अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारले वस्तु र सेवाको बजारको आकार बढाउन सक्छ, जसले उत्पादन, रोजगारी सिर्जना र आर्थिक वृद्धिमा वृद्धि गर्न सक्छ ।
उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहन दिनुहोस्ः साना व्यवसाय र स्टार्टअपहरूलाई समर्थन प्रदान गरेर उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहन दिनु आवश्यक हुन्छ ।
मुद्रास्फीति नियन्त्रणः स्थिर मूल्य र स्थिर अर्थव्यवस्था सुनिश्चित गर्न मुद्रास्फीति व्यवस्थापन गर्नुपर्छ । मुद्रास्फीतिले पैसाको मूल्य घटाउन सक्छ । यसले व्यवसायलाई लगानी गर्न र उपभोक्तालाई खर्च गर्न गाह्रो बनाउँछ, जसले आर्थिक वृद्धिलाई सुस्त बनाउन सक्छ ।
दिगो अभ्यासलाई प्रोत्साहनः व्यवसायलाई दिगो अभ्यास अपनाउन प्रोत्साहन दिनुहोस्, जसले वातावरणको संरक्षण गर्न, स्रोतको संरक्षण गर्न र लागत घटाउन मद्दत गर्छ ।
स्थानीय व्यवसायलाई समर्थनः स्थानीय व्यवसायहरूलाई खरिद–स्थानीय अभियानजस्ता पहलमार्फत प्रवद्र्धन गरेर र स्थानीय व्यवसायलाई यस क्षेत्रमा रहन र बढ्नका लागि प्रोत्साहन प्रदान गरेर स्थानीय रूपमा किनमेल गर्न उपभोक्तालाई प्रोत्साहन दिनुपर्छ । यसले समुदायको भावना सिर्जना गर्न, उद्यमशीलता प्रवद्र्धन गर्न र स्थानीय अर्थतन्त्रमा पैसाको सदुपयोगमा मद्दत गर्न सक्छ ।
वित्तीय पहुँच प्रदानः साना व्यवसाय र उद्यमीहरूलाई वित्तीय पहुँच प्रदान गर्नुहोस्, जसलाई परम्परागत वित्तपोषण प्राप्त गर्न कठिनाइ हुन सक्छ । यसमा लघुवित्त, क्राउडफन्डिङ वा विशेष परियोजना वा उद्योगका लागि अनुदान र ऋणजस्ता पहलहरू समावेश हुन सक्छन् ।
विकासशील मानव पुँजीः परम्परागत शिक्षा प्रणालीबाट पछि परेका व्यक्तिहरूलाई तालिम र शिक्षाको अवसर प्रदान गरी मानव पुँजीको विकासमा लगानी गर्नुपर्छ । यसमा प्राविधिक तथा उद्यमशीलताजस्ता क्षेत्रहरूमा सीप विकास गर्न मद्दत गर्ने व्यावसायिक तालिम, प्रशिक्षण र कार्यक्रमहरू समावेश हुन सक्छन् ।
टेलिकम्युटिङलाई प्रोत्साहनः ट्राफिक भीड कम गर्न, कम यातायात लागत र कर्मचारीका लागि कार्य–जीवन सन्तुलन सुधार गर्न मद्दत गर्न टेलिकम्युटिङ र टाढाको कामलाई प्रोत्साहन गर्नु पनि पर्छ । यसले उत्पादकत्व बढाउन, व्यवसायका लागि ओभरहेड लागत घटाउन र काम गर्ने थप दिगो तरिकालाई प्रवद्र्धन गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।
सामुदायिक विकासलाई समर्थनः किफायती आवास, सार्वजनिक यातायात र बासिन्दालाई स्रोत तथा सेवा प्रदान गर्ने सामुदायिक केन्द्रजस्ता सामुदायिक विकास पहलहरूमा लगानी गर्नुपर्नेछ । यसले सामाजिक एकता प्रवद्र्धन गर्न, गरिबी घटाउन र स्थानीय अर्थतन्त्रमा बासिन्दालाई सहभागी हुने अवसर सिर्जना गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।
विकासशील मानव पुँजीः परम्परागत शिक्षा प्रणालीबाट पछि परेका व्यक्तिहरूलाई तालिम र शिक्षाको अवसर प्रदान गरी मानव पुँजीको विकासमा लगानी गर्नु पनि जरुरी छ । यसमा प्राविधिक तथा उद्यमशीलताजस्ता क्षेत्रमा सीप विकास गर्न मद्दत गर्ने व्यावसायिक तालिम, प्रशिक्षण तथा कार्यक्रमहरू समावेश हुन सक्छन् ।
उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहन गर्ने, पूर्वाधारमा लगानी गर्ने, दक्ष जनशक्तिको विकास गर्ने, नियमावलीलाई सुव्यवस्थित गर्ने, अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारलाई प्रवद्र्धन गर्ने, अनुसन्धान तथा विकासमा लगानी गर्ने र विदेशी लगानीलाई प्रोत्साहन गर्ने सबैले दिगो आर्थिक वृद्धिमा योगदान पुर्‍याउन सक्छन् । यी रणनीतिहरू लागू गरेर थप गतिशील, प्रतिस्पर्धी र समृद्ध अर्थतन्त्र सिर्जना गर्न सकिन्छ ।
मुलुकको अर्थतन्त्र केही सहजः अर्थतन्त्रलाई गति दिन विभिन्न सुधारका कार्यक्रम ल्याउँदा तथा अहिले अर्थतन्त्र सहज अवस्थामा रहे पनि बजार चलायमान हुन नसकेपछि सरकारले विभिन्न निकायसँग यसबारे जानकारी लिनुपर्नेछ ।
मनोबल उकास्नु प्रमुख कार्यः अर्थतन्त्र सुधारका लागि निजी क्षेत्रको खस्केको मनोबल उकास्नु पहिलो अहं काम हो । आम जनताको आत्मविश्वास घटेको छ भने व्यवसायीको मनोबल गुमेको छ । सरकार र निजी क्षेत्र दुवैले लगानी बढाउन नसक्दा यो समस्या आएको हो ।

विडम्बना के छ भने विप्रेषण आप्रवाह र पर्यटक आगमन बढ्दा पनि बजारमा अपेक्षित माग सिर्जना हुन नसक्नुको मुख्य कारण व्यवसायी र सर्वसाधारणको विश्वास गुम्दै जानु हो । सरकारको पुँजीगत खर्च बढ्न नसक्नु, उच्च ब्याजदर, चालु पुँजी कर्जा मार्गदर्शन र बैंकको पुँजीकोषसम्बन्धी व्यवस्थाका कारण वित्तीय संस्थाहरूबाट रकम प्रवाह हुन सकेको छैन भन्ने अभिमत निजी क्षेत्रको छ ।

निजी क्षेत्रले पनि आफूलाई अर्थतन्त्रको मियोका रूपमा उभ्याउने प्रयत्न गर्ने हो भने खालि सरकारको आलोचना गरेर आफ्ना सबै खाले दोषबाट उन्मुक्ति पाइने विद्यमान चरित्र तत्काल बदल्न जरुरी छ ।

प्रतिक्रिया दिनुहोस्