धार्मिक पर्यटनमा पलान्चोक भगवती

नेपालका ७७ जिल्लामध्ये काभ्रे पलान्चोक जिल्ला पनि एक पर्यटन स्थलका रूपमा चिरपरिचित छ । प्रख्यात पलान्चोक भगवती मन्दिर आफैँमा पर्यटक र तीर्थयात्रीका लागि एक लोकप्रिय गन्तव्य स्थल बनेको छ । यो स्थान राजधानी सहर काठमाडौंबाट झन्डै ५५ किलोमिटर पूर्व–उत्तरतर्फ रहेको छ । यस मन्दिरको आध्यात्मिक वातावरणको अनुभव लिन मात्र नभई वरपरको मनोरम सौन्दर्यको साक्षी दिन विश्वभरका पर्यटकहरू पलान्चोकतर्फ आकर्षित हुन्छन् ।

पहाडको टुप्पोमा अवस्थित यस मन्दिरले नेपाली ग्रामीण इलाकालाई परिभाषित गर्ने हरियाली पहाड र हिउँले ढाकिएका वरिपरिका सुन्दर हिमाल एवं पहाडहरूको मनमोहक दृश्य प्रस्तुत गर्छ । धेरैका लागि पलान्चोक भगवतीको यात्रा नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्यसँग जोड्ने अवसरजत्तिकै आध्यात्मिक यात्रा पनि हो । काभ्रे पलान्चोक जिल्लाको रमणीय परिदृश्यको बीचमा रहेको नेपालको मध्यभागमा अथाह आध्यात्मिक महत्वको तीर्थस्थल पलान्चोक भगवती रहेको छ । शक्तिशाली हिन्दू देवी भगवतीलाई समर्पित यो पुरातन मन्दिर शताब्दीयौँदेखि दैवी संरक्षण, समृद्धि र नारी शक्तिको प्रतीकका रूपमा पुजनीय छ । यसको प्रभाव यसको भौगोलिक स्थानभन्दा धेरै टाढासम्म फैलिएको छ, भक्तहरूलाई मोहित पार्ने र राष्ट्रभरि तथा त्यसभन्दा बाहिरको प्रेरणादायी विस्मय पनि बनेको छ ।

भगवतीको दिव्य उपस्थिति
भगवती आदि शक्ति वा आदिम ऊर्जाको एक अभिव्यक्ति, हिन्दू धर्ममा सबैभन्दा शक्तिशाली र सम्मानित देवताहरूमध्ये एक मानिन्छ । उनलाई प्रायः एक भयंकर योद्धाको रूपमा चित्रण गरिएको छ । जुन दुष्ट शक्तिलाई परास्त गर्न र ब्रह्माण्डमा सन्तुलन पुनःस्थापित गर्न सक्षम छ । मुलुकमा भगवतीलाई विशेष रूपमा पूजा गरिन्छ र उनका मन्दिरहरू देशभर पाइन्छ । तर, पलान्चोक भगवतीले नेपालीको मनमा विशेष स्थान राखेको छ । काठमाडौं उपत्यकाको मनोरम दृश्य हेरेर पहाडको टुप्पोमा रहेको मन्दिरको अद्वितीय स्थानले यसको रहस्यमय र आध्यात्मिक आकर्षणलाई थप्छ । कालो ढुङ्गाबाट उत्कृष्ट कुँदिएको यो भगवतीको मूर्ति शताब्दीयौँअघि निर्माण भएको र चाँदीका गरगहना र रातो सिन्दूरको धूलोले सजिएको पाइन्छ ।

आधुनिक प्रासंगिकता र निरन्तर भक्ति
आधुनिक समयमा पलान्चोक भगवतीको महत्व सधैँझैँ बलियो छ । आधुनिकीकरण र भूमण्डलीकरणले ल्याएका परिवर्तनको बाबजुद मन्दिर एक शक्तिशाली आध्यात्मिक केन्द्रका रूपमा रहेको छ, जसले सबै धार्मिक क्षेत्रका भक्तहरूलाई आकर्षित गर्छ । परम्परागत धार्मिक प्रचलनहरूको लचिलोपन, दैवी शक्तिमा स्थायी विश्वासका साथ पलान्चोक भगवतीले नेपालको सांस्कृतिक र आध्यात्मिक सम्पदाको एक महत्वपूर्ण भाग रहेको सुनिश्चित गर्छ । यसै क्रममा पछिल्ला वर्षहरूमा मन्दिरलाई एक प्रमुख सांस्कृतिक र धार्मिक स्थलको रूपमा संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्ने प्रयासहरू भएका छन् ।

मन्दिरको पुरातन संरचनाको दीर्घायु सुनिश्चित गर्न जीर्णोद्धार परियोजनाहरू सञ्चालन गरिएको छ र स्थानीय सरकारले तीर्थयात्री र पर्यटक दुवैका लागि पूर्वाधार र साइटमा पहुँच सुधार गर्ने काम गरेको छ, जसले गर्दा मन्दिरको ऐतिहासिक र धार्मिक महत्वलाई संरक्षण गर्दै सांस्कृतिक पर्यटनको गन्तव्यका रूपमा प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्यले यी प्रयासहरू तडकभडकका साथ भइरहेका छन् । यसबाहेक आधुनिक नेपाली जनताको जीवनमा मन्दिरको निरन्तर सान्दर्भिकता विश्वासको स्थायी शक्तिको प्रमाण पनि हो । यसका साथै आधुनिकीकरण र विश्वव्यापी धर्मको प्रभावबाट उत्पन्न चुनौतीका बाबजुद पलान्चोक भगवतीप्रतिको भक्ति अटल छ । देवीलाई शक्ति र सुरक्षाको स्रोतका रूपमा हेरिन्छ र नेपाली जनताको संरक्षकका रूपमा उनको भूमिका शताब्दीयौँ अघिजति आज पनि महत्वपूर्ण छ ।

संरक्षण र समृद्धिको प्रतीक
पलान्चोक भगवतीमा आशीर्वाद, सुरक्षा र समृद्धिको कामना गर्न सबै क्षेत्रका भक्तजनको घुइँचो लाग्छ । हिन्दूहरूको महान् पर्व दसैंको समयमा मन्दिर विशेष लोकप्रिय छ, जबकि हजारौँ मानिस प्रार्थना गर्न र अनुष्ठान गर्न भेला हुन्छन् । यस समयमा पलान्चोक भगवतीको दर्शन गर्नाले सौभाग्य प्राप्त हुने र अशुभ प्रभावबाट बच्न सकिने धेरैको विश्वास छ । यसर्थ संरक्षण र समृद्धिसँग मन्दिरको सम्बन्ध पुरातन किंवदन्ती र लोककथाहरूमा फेला पार्न सकिन्छ । भनिन्छ, विगतमा यस क्षेत्रका जनतालाई डरलाग्दो राक्षसले पिरोलेको थियो । फलतः भगवतीसँग सहायता मागेपछि राक्षस परास्त भयो र जनताको उद्धार भयो । त्यस बेलादेखि पलान्चोक भगवतीलाई समुदायको शक्तिशाली संरक्षकको रूपमा सम्मान गरिएको छ ।

एक सांस्कृतिक र ऐतिहासिक स्थलचिह्न
यसको आध्यात्मिक महत्वभन्दा बाहिर पलान्चोक भगवती एक महत्वपूर्ण सांस्कृतिक र ऐतिहासिक स्थलचिह्न पनि हो । मन्दिरको वास्तुकलाले नेपालको समृद्ध कलात्मक परम्परालाई प्रतिविम्बित गर्छ । यसले वरपरका ग्रामीण इलाकाको आश्चर्यजनक दृश्य प्रदान गर्छ । तसर्थ, आगन्तुकहरूले नजिकैका गाउँहरू अन्वेषण गर्न सक्छन्, स्थानीय चालचलनबारे जान्न सक्छन् र प्रामाणिक नेपाली जीवनशैलीको अनुभव गर्न सक्छन् । यसैगरी मन्दिरको ऐतिहासिक महत्व यससँग सम्बन्धित धेरै किंवदन्ती र कथाहरूमा पनि स्पष्ट हुन्छ । यसमा पनि कतिपयले यो मन्दिर शताब्दीयौँ अघि शक्तिशाली राजाले बनाएको विश्वास गर्छन् भने कतिपयले यो अनादिकालदेखि नै रहेको दाबी गर्छन् । जुनसुकै रूपमा उत्पत्ति भए पनि पलान्चोक भगवतीले शताब्दीयौँदेखि नेपालको सांस्कृतिक र धार्मिक जीवनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।

प्रेरणा र सशक्तीकरणको स्रोत
महिलाहरूका लागि पलान्चोक भगवती धार्मिक प्रतीक मात्र नभएर प्रेरणा र सशक्तीकरणको स्रोत पनि हो । देवीलाई प्रायः एक शक्तिशाली स्त्री शक्तिका रूपमा हेरिन्छ, प्रतिकूलतालाई पार गर्न र महान् चिजहरू प्राप्त गर्न सक्षम हुन्छ । जुन मन्दिरमा गएर भगवतीको पूजा गर्नाले महिलाहरूले शक्ति, साहस र उद्देश्यको भावना पाउन सक्छन् । पछिल्लो समय महिला सशक्तीकरणको प्रतीक भगवतीको पूजालाई प्रवद्र्धन गर्ने आन्दोलन बढ्दै गएको छ । यो आन्दोलनले गति प्राप्त गरेको छ । विशेष गरी युवा महिलाहरूमाझ जो परम्परागत लैङ्गिक भूमिका र स्टेरियोटाइपहरूलाई चुनौती दिन खोजिरहेका छन् । पलान्चोक भगवती यस आन्दोलनको केन्द्रबिन्दु बनेको छ र मन्दिरलाई प्रायः महिलाहरूले आफ्नो शक्ति र लचिलोपन मनाउन एक ठाउँमा आउन सक्ने ठाउँको रूपमा हेरिन्छ ।

निष्कर्ष
मन्दिरले पर्यटक र तीर्थयात्रीहरूलाई आकर्षित गरेर स्थानीय अर्थतन्त्रमा पनि योगदान पुर्‍याउँछ । जसले गर्दा स्थानीय व्यवसायहरू जस्तै— होटल, रेस्टुरेन्ट र पसलहरूलाई समर्थन गर्छ । प्रमुख चाडपर्वहरूमा आगन्तुकको आगमनले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई बढावा दिन्छ । जसले गर्दा मन्दिरको महत्व धार्मिक स्थलको रूपमा मात्र नभई आर्थिक सम्पत्तिको रूपमा पनि उजागर गर्छ । यसकारण पलान्चोक भगवती एउटा मन्दिर मात्र होइन; यो राष्ट्रको समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदा, पर्यटन स्थल, आध्यात्मिक परम्परा र दैवी शक्तिमा अटल विश्वासको प्रतीक पनि हो ।

यसका अतिरिक्त देश तथा विदेशका मानिसहरू घुमफिर गर्ने तथा दृश्यावलोकन गर्ने स्थानका रूपमा पनि प्रख्यात रहेको छ । धार्मिक भावना बोकेका भक्तजनहरूको शनिबार तथा मंगलबार भीडभाड नै लाग्ने गर्छ । यस मन्दिरको प्रभाव यसको भौगोलिक स्थानभन्दा धेरै टाढासम्म फैलिएको छ । जसको कारणले गर्दा भक्तहरूलाई मोहित पार्ने र राष्ट्रभरि र बाहिरको प्रेरणादायी विस्मय सेता चाँदीजस्तै टल्लक टल्कने हिमाल, पाँचखाल फाँटमा झुलेको विभिन्न बालीनाली एवं हरियाली तथा पहाड कन्दराहरूले यस स्थानलाई रमणीय बनाएको छ । यसमा चाहे आन्तरिक पर्यटन होस् या विदेश पर्यटनहरूको आगमनले खचाखच बनाएको छ । यसमा पनि चाहे आशीर्वाद, सुरक्षा वा केवल शान्ति र प्रतिविम्बको एक क्षण खोज्दै, पलान्चोक भगवती एक अद्वितीय र अविस्मरणीय अनुभव प्रदान गर्छ ।

अतः देश निरन्तर विकसित हुँदै जाँदा पलान्चोक भगवती विश्वास, आशा र ईश्वरीय नारीत्वको स्थायी शक्तिको अनन्तः सम्झनाका रूपमा रहन्छ । जसले गर्दा मन्दिरको महत्व धार्मिक मात्रै नभएर पर्यटकीय, सांस्कृतिक, ऐतिहासिक एवं सामाजिक पनि छ । यो यस्तो ठाउँ हो, जहाँ जीवनका सबै क्षेत्रका मानिसहरू आफ्नो साझा सम्पदा मनाउन र प्रतिकूलताको सामना गर्न, प्रेरणा पाउन एकसाथ आउन सक्छन् । मूलतः यसको समृद्ध इतिहास, वास्तुकलाको सौन्दर्य र यसले प्रदान गर्ने गहिरो आध्यात्मिक अनुभवले यसलाई भक्तहरूका लागि सम्मानित साइट र महत्वपूर्ण सांस्कृतिक ल्यान्डमार्क बनाउँछ । दैवी शक्ति र संरक्षणको प्रतीकका रूपमा पलान्चोक भगवतीले देशको स्थायी आध्यात्मिक विरासतलाई मूर्त रूप दिँदै अनगिन्ती मानिसहरूको जीवनलाई प्रेरणा र उत्थान गर्न जारी राख्छ ।