घरदैलोको सरकार घरघरमा खानेपानी उपहार

जुम्ला– हिमा गाउँपालिका–५ निवासी ५० वर्षिया छुमकली रावतको चार दशक बढी समय खोलाको दूषित पानी बोक्दै बित्यो । स्रोत भए पनि गाउँसम्म पानी ल्याउने लगानी नहुँदा दशकाैंदेखि छुमकलीजस्तै सयाैं सर्वसाधारणलाई खोलाको दूषित पानी पिउनुपर्ने बाध्यता थियो । गाउँमा भएका ४/५ वटा जीर्ण भएका धाराले गाउँको आवश्यकता धान्न नसक्ने र कतिपय अवस्थामा घण्टाैं लाइनमा बसेर रित्तै घर फर्किनु परेको छुमकलीको तितो अनुभव छ ।

जीर्ण भए पनि गाउँमा धारा नभएका होइनन् । तर माग र आवश्यकतानुसार गाउँमा पानी नभएपछि खोलाकै दूषित पानी पिउने बाध्यता हटेन । हरेक नागरिकलाई स्वच्छ खानेपानीको अधिकार हुने कुरा संविधानमै उल्लेख छ । विडम्बना छुमकली जस्ता सयांै नागरिक शुद्ध खानेपानीको पहुँचबाट वन्चित हुन बाध्य थिए । हिमाबासीलाई संघीयतापछि सञ्चालित घरदैलोको सरकारले भने घरघरमा खानेपानी उपहार दिएको छ । हाल जुम्लाकै पहिलो इनलाइन क्लोरिनेसन (शुद्धीकरण) गरेको खानेपानी धारा घरआँगनमै छल्किँदा छुमकली दंग छिन् ।

छुमकलीसहित हिमाको बाजागाडका १३६ घरमा इनलाइन क्लोरिनेसन प्रविधिको खानेपानी धारा पुगेका छन् । ‘अहिले घरघरमा धारा पुग्दा जीवनका ४० वर्ष खोलाको पानी पिउनु परेको बाध्यता कथाजस्तै लागेको छ,’ उनले भनिन्, ‘खोलाको पानी बोक्दै वर्षौं बित्यो । पानीकै कारण घरमा झगडा हुन्थ्यो । सरसफाइ त परै जावस् राम्ररी पिउनै पुग्दैन थियो । धारा पानी नखाई मरिजाउँला सुच्या छियाँ । कस्तो भाग्य घरघरै धारा पुग्या । हामीले पानीका दु:ख पायापुनि छोरानातिले नपाउने भया ।’

घरमै शुद्ध पानीधारा पुगेपछि बाजागाडा गाउँकी ७० वर्षीया बुझी रोकाया पनि खुसी छन् । गाउँमा धारा नहुँदा बिहान ४/५ नबज्दै गाग्री बोकेर खोला जानुपर्ने कष्ट भोगेकी रोकाया घरघरमा धारा पुग्दा निकै सुखको अनुभूति भएको बताउँछिन् । भन्छिन्, ‘घरमा धारा पुग्नु भनेको विकासको अनुभूति हुनु हो । समयको बचत हुनु पनि हो । प्राय: घरायसी काममा संलग्न महिलाहरुलाई पानी नहुँदा भोग्नुपर्ने समस्या अन्त्य भएका छन् । अत्यावश्यक भएरै होला घरघरमा पानी पुगेपछि धेरै सुविधाको अनुभूति हुन्छ ।’

घरघरमा शुद्ध खानेपानी धारा पुग्दा छुमकली र बुझी रोकाया मात्र होइन, हिमाका करिब १३ सय घरधुरी नै उत्साहित छन् । एक घर एक धाराको विकास भएपछि बाजागाडा बासीको खोलाको पानी खाने बाध्यता र खानेपानी अभावको समस्या अन्त्य भएको स्थानीय दलवीर रावत बताउँछन् । हिमा गाउँपालिका जिल्लाका आठ स्थानीय तहमध्ये खानेपानी विकासका हिसाबले अंग्रपंक्तिमा देखिएको छ ।

स्थानीय स्तरमा उपलब्ध स्रोतको अधिकतम प्रयोग गरी विकास साझेदार निकायको सहकार्य र आफ्नै लगानीमा हिमाले खानेपानी विकासमा विशेष जोड दिँदै आएको छ । नेपालको संविधान २०७२ को भाग–३ को मौलिक हक अन्तर्गत धारा–३५ को उपधारा ४ मा प्रत्येक नागरिकलाई स्वच्छ र सफा खानेपानी तथा सरसफाइमा पहुँचको हक हुने उल्लेख छ । कुनै पनि नागरिक शुद्ध खानेपानीको पहुँचबाट बन्चित नहुन् भन्ने संविधानको परिकल्पना छ ।

सोही अनुसार तीनै तहका सरकारले खानेपानीमा नागरिकको पहुँच वृद्धि गर्न काम गर्नुपर्ने हो । संघीयता कार्यान्वयनको साढे ७ वर्ष बित्दा समेत स्रोत भए पनि कर्णालीका स्थानीय तहले खासै खानेपानी विकासको क्षेत्रमा उल्लेखनीय काम गरेको देखिन्न । तर जुम्लाको हिमा गाउँपालिकाले भने वातावरण संरक्षणसँगै नागरिकको आधारभूत आवश्यकताभित्र पर्ने खानेपानीको विकासमा उल्लेखनीय उपलब्धी हासिल गरेको कुरालाई नकार्न सकिँदैन ।

बितेको दुई वर्षको अवधिमा मात्रै हिमा गाउँपालिकाका ७ वटै वडाका विभिन्न गाउँमा गरी एक हजार तीन सय घरधुरीमा शुद्ध खानेपानी धारा पुगेको छ । जिल्लाकै एकमात्र चन्दननाथ नगरपालिका र सुगमका थुप्रै बस्तीले खानेपानीको चरम अभाव झेलिरहेको अबस्थामा हिमाले दुई वर्षमै १३ सय घरधुरीमा एक घर एकधारा पुर्‍याउनुलाई उदाहरणीय कामका रुपमा लिन सकिन्छ ।

हिमामा सञ्चालित सुस्वा परियोजनासँगको साझेदारी र आफ्नै लगानीमा करोडौ खर्चेर हिमाले खानेपानीको विकास र विस्तारलाई प्राथमिकता दिएको हिमा गाउँपालिका अध्यक्ष लक्ष्मण बहादुर शाहीले बताए । ‘बाउबाजेले खानेपानी अभाव हुँदा झेल्नुपरेको कष्टसँग साक्षत्कार छु । यसबाट महिला दिदीबहिनी बढी प्रभावित हुन्छन्,’ अध्यक्ष शाहीले भने, ‘हिमालाई खानेपानी, सरसफाइ तथा स्वच्छतामा जिल्लाकै अब्बल पालिका बनाउने अठोट छ । पालिकाका सबै वडामा एक घर, एक धारा, शौचालय, आनीबानी परिवर्तन लगायतका क्षेत्रमा समेत काम गर्छौं । खानेपानी क्षेत्रमा लगानी अभाव हुन दिइने छैन । पानीको बहुआयामिक सदुपयोग तथा संरक्षणमा ध्यान दिन स्थानीय जागरुक हुनुपर्छ ।’

उनले थपे, ‘टुक्रे विकास गर्नुभन्दा हामीले हिमाको खानेपानी समस्यालाई पूर्ण रुपमा समधान गर्ने सोच राखेका छौं । पछिल्ला जनप्रतिनिधिले खानेपानीमा लगानी नै गर्न नपरोस् भन्ने हाम्रो सोच छ । वर्षौदेखि खोला नदीको दूषित पानी पिउनुपर्ने बाध्यताको अन्त्य गर्न लागिपरेका छाैं । खानेपानी विकासको गतिमा सुस्वा परियोजनाको उल्लेखनीय साथ छ ।’ हिमाले खानेपानीको विकाससँगै शिक्षा क्षेत्रलाई पनि प्राथमिकता दिएको छ । सामुदायिक विद्यालय सुधार गर्न र निजी विद्यालयप्रतिको आकर्षण घटाउन हरेक वर्ष पढाइ मेला गर्नुका साथै प्रतिभा पहिचान समेत गर्दै आएको छ ।

जनताको सबैभन्दा नजिकको स्थानीय सरकारले शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, पर्यटन, खानेपानी, पूर्वाधार लगायतका क्षेत्रको आधारभूत विकाससँगै चुस्त सेवा प्रवाहमा जोड दिँदै आएका छन् । जसको अग्रपंक्तिमा हिमा गाउँपालिका देखिन्छ । तुलनात्मक रुपमा पूर्वाधार विकास, प्रत्येक वडामा आफ्नै भवन, लाखौं वृक्षरोपणको अभियान, डिजिटल सेवाको अवधारणा, खानेपानी विकासमा क्रान्तिलगायत काम हिमाले निरन्तर अघि बढाएको छ । पाँच वर्षमा २ लाख ५० हजार बिरुवा रोप्ने अभियान अन्तर्गत ५० हजारभन्दा बढी बिरुवा रोपिएको छ ।

कुन कुन गाउँमा पुग्यो पानी ?
हिमा गाउँपालिका साविकका बड्की,महावै पाथरखोला र कालिकाखेतू गाविस मिलेर बनेको छ । ७ वटा वडामा विभाजित हिमा गाउँपालिका कृषि, पर्यटन, जडिबुटि, धार्मिक पर्यटनको प्रचुर सम्भावाना बोकेको क्षेत्र हो । कूल जनसंख्या १२ हजार ६१२ र २ हजार ३ सय ७७ घरधुरी रहेको हिमाका एक हजार तीन सय घरधुरीमा धारा पुगेको छ । सुस्वा परियोजना अन्तर्गत ५ सय ४० वटा धारा निर्माण भएका छन् ।

जसमा हालसम्म सुस्वा परियोजनाले हिमाको खानेपानी विकासका लागि ३ करोड ९१ लख रुपैयाँ लगानी गरेर ५४० वटा धारा निर्माण गरेको सुस्वा परियोजना संयोजक सुमित्रा शाहीले बताइन् । उनका अनुसार हिमाको बड्की गाउँका १६६ घरधुरी, बाजागाँडाका १३६, डाडाबाँडाका ७०, देवारगाउँका ७०, मर्चि गाउँका ६६ र बागबजारका २० घरधुरी धारा निर्माण भएका छन् ।

संयोजक शाहीले भनिन्, ‘इनलाइन क्लोरिनेसन गरेको पानी जिवाणुरहित हुन्छ । कोलिफर्मले जीवाणु मार्छ । जसले गर्दा नागरिकको स्वास्थ्यमा कुनै असर पर्दैन । यो प्रविधि कर्णालीकै पहिलो हो । कर्णालीका अधिकांश नागरिक अझै शुद्ध पानीको पहुँचमा पुगेका छैनन् । त्यसैले इनलाइन क्लोरिनेसन प्रविधि सबै खानेपानी आयोजनामा लागू गर्न जरुरी छ ।’

त्यस्तै, हिमा गाउँपालिकाले करिब साढे ३ करोड बढीको लगानीमा बृहत् हिमा खानेपानी आयोजना निर्माण कार्य थालनी गरेको छ । जसमा धाँचु गाउँका ४ घरधुरी, जार्जी गाउँका ८८, तली कुडुका १०२, सिम्तलीका ७४, खेतुका २२, सानो चिउडीको २४ र ठूलो चिउडीका ९६ घरधुरीमा एक घर एक धारा निर्माण भएको हिमा गाउँपालिकाका इन्जिनियर तोर खड्काले बताए ।

साथै कुडु गाउँका ८४ घरधुरी, बुअका १३० घरधुरी र जोगीबाडाका ८४ घरधुरीमा धारा पुगेको छ । जसमा किर्डाक नेपालले ५६ लाख लगानी गरेको छ । बुअमा गाउँमा हिमा गाउँपालिकाले ६० लाख खर्चेर १३० घरधुरीमा खानेपानी धारा निर्माण गरेको छ । कुल २३ सय ७७ घरधुरीमध्ये अब अब एक हजार घरधुरीमा एक घर एक धारा पुर्‍याउन हिमाले निरन्तर काम गरिरहेको छ ।

हिमाले दीर्घकालीन महत्त्वको खानेपानी आयोजना निर्माण गरी नागरिकको पीडामा मलम लगाएको हिमा गाउँपालिका उपाध्यक्ष सुर्पना शाहीले बताइन् । हिमाले संघीयताको पहिलो पाँच वर्षमा नीति निर्माण कृषि, पर्यटन, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, खानेपानी, सडक पूर्वाधारलगायतका क्षेत्रको आधारभूत विकास गरेको छ ।

पालिकाका ७ वडामध्ये ६ वटा वडा आफ्नै भवनमा सञ्चालित छन् । ७ नम्बर वडा बाहेक सबै वडामा सामुदायिक स्वास्थ्य इकाई सञ्चालनमा छन् । पालिकाभरिका नागरिकको नि:शुल्क स्वास्थ्य बिमा गरिएको छ । १ नम्बर वडाले भत्ता बुझ्न नि:शुल्क गाडीको व्यवस्था गरेको छ । उल्लेखनीय कामहरुलाई हेर्दा हिमा गाउँपालिका विकास र सेवा प्रवाहमा जिल्लाकै नमुना पालिका बनेको छ ।

पाँच वर्षको अवधिमा अघिल्ला जनप्रतिनिधिले टुंगो लगाउन नसकेको पालिकाको प्रशासनिक केन्द्र पनि अध्यक्ष शाहीले टुंगो लगाई प्रशसकीय भवन निर्माण प्रक्रिया बढाएका छन् । सीमित स्रोतले असीमित चाहना परिपूर्ति गर्न आवश्यक योजना चाहिन्छ । इच्छाशक्ति भएमा बजेट अभाव बाधक बन्न सक्दैन भन्ने उदाहरण हिमा बनेको छ । जनताले प्रत्यक्ष महसुस गर्ने तर हेर्दा देख्दा सानो लाग्ने आधारभूत विकासमा हिमा अग्रसर छ ।

बर्खामा बाइक बगाउने हिमा प्रवेशद्वारको खोलामा पुल बनाएपछि रारा जाने पर्यटकलाई ठूलो राहत भएको छ । बढ्दो जलवायु परिवर्तनबाट बच्न, वातावरण संरक्षण गर्न तथा बाढी, भू–क्षयजस्ता घटना न्यूनीकरण गर्न ‘ग्रिन रोड ग्रिन रिभर’को नीति अनुसार पाँच वर्षमा २ लाख ५० हजार बिरुवा रोप्ने अभियान समेत थालिएको छ । खानेपानी विकासलाई विशेष प्रथामिकता दिएका कारण पनि वाताबरण जोगाउन हिमा सक्रिय छ ।

पूर्वाधार विकासमा गति
मुलुकमा संघीयता कार्यान्वयनको ७ वर्ष बित्यो । जनताको सबैभन्दा नजिकको स्थानीय सरकारले भाडाकै घरमा शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, पर्यटन, खानेपानी लगायतका क्षेत्रको आधारभूत विकास र सेवा प्रवाह गरे । जुम्लाका ६० वटै वडाका गाउँगाउँमा बाटा पुगेका छन् । घरदैलोमै प्रशासनिक सेवा मिलेको छ । यद्यपि, जुम्लाका आठवटै स्थानीय तह र करिब ९० प्रतिशत वडा पालिका भाडाकै घरमा सञ्चालित छन् । हिमा गाउँपालिकाका भने ७ वटा वडामध्ये चारवटा वडामा सुविधा सम्पन्न भवन निर्माण भएका छन् ।

दुर्गम गाउँका नागरिकलाई सहज, सरल छिटो र छरितो सेवा प्रवाह गर्न पालिकाले चारवटा वडामा नयाँ पक्की भवन निर्माण गरी सञ्चालनमा ल्याएको छ भने वडा नं.१, ५ र ६ का कार्यालय गाविस भवनमा सञ्चालित छन् । संरचना बिना छिटो छरितो सेवा प्रवाहमा मात्र समस्या हुन्न । व्यवस्थाको स्थायित्वका लागि पनि संरचना जरुरी छ । सिंहदबारको अधिकार मात्र हैन संरचना पनि गाउँमा पुर्‍याउने लक्ष्यअनुसार हिमाका गाउँगाउँमा सिंहदबार ठडिएका छन् । सात वडामध्ये ६ वटा वडा आफ्नै भवनमा छन् ।

साथै पालिकाको प्रशासनिक भवन निर्माण प्रक्रिया पनि अघि बढेको छ । करिब ९ करोड लगानीमा बन्ने सुविधायुक्त भवनको माटो परिक्षण गरेर शिलान्यास समेत भइसकेको छ । नयाँ भवन बन्न बाँकी हिमा गाउँपालिकाका वडा नं. १, ५ र ६ मा ढिलोमा दुई वर्षमा वडा भवन बनाइने अध्यक्ष शाहीको भनाइ छ । पाँच वर्षभित्र पालिकाको प्रशासनिक भवनसमेत निर्माण गरिने छ ।

हाल हिमा गाउँपालिका कार्यालयबाहेक सातवटा वडा कार्यालयका चार नयाँ र तीन पुराना आफ्नै भवन छन् । वडा नं. ७ को भवन पालिकाको एक करोड ५६ लाख लागतमा निर्माण गरेको हिमा गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत रणबहादुर बुढाले बताए । उनका अनुसार भवन निर्माणपश्चात सात नम्बर वडावासी छिटो सेवा पाउने छन् । हिमाले खानेपानी, पूर्वाधार विकास, वातावरण संरक्षणका क्षेत्रमा गरेको काम अन्य पालिकाका लागि अनुसरण योग्य छन् ।