लगानीकर्ता बोनस सेयरप्रति आकर्षित !
प्रकाशित मिति : कार्तिक २५, २०८१ आईतबार
पुँजीबजारमा अहिलेको सिजन भनेको लाभांशको सिजन हो । केही कम्पनीले लाभांश वितरणसमेत गरिसकेका छन् भने केहीले धमाधम लाभांशको घोषणा गरिरहेका छन् । अहिले आर्थिक वर्ष २०८०-८१ को लाभांश घोषणा गर्ने सिजन हो । लाभांश घोषणा गर्ने कतिपयले बोनस सेयर मात्र घोषणा गरेका छन् भने कतिपयले नगद मात्र र कतिपय कम्पनीले नगद तथा बोनस सेयर दुवै दिने गरेका पनि छन् । तर पनि धेरैजसो सेयरधनीको आकर्षण भने बोनस सेयरमा रहेको छ ।
उनीहरू नगद लाभांशभन्दा पनि बोनस सेयर दिने गरे राम्रो हुने बताउँछन् । त्यसो त बोनस सेयर र नगद लाभांशको चक्करले सेयर बजारमा समेत असर पर्ने गरेको छ । यसले सेयर बजारमा उतारचढाव देखिने गरेको छ । कतिपयले बोनस सेयर राम्रो भन्ने गरेका छन्, कतिपयले नगद लाभांश नै राम्रो भन्ने गरेका छन् भने दुवै मिलाएर दिए राम्रो भन्नेहरू पनि नभएका होइनन् । यस्तो चर्चा पब्लिक कम्पनीहरूले लाभांश बाँड्ने सिजन सुरु भएपछि लगानीकर्ताहरूमाझ हुने गर्छ ।
पब्लिक कम्पनीले एक आर्थिक वर्ष समाप्त भएपछि कम्पनीको नाफाबाट आफ्ना सेयरधनीलाई लाभांश बाँड्ने गर्छन् । सेयर बजारमा डे टु डे व्यापार गर्ने लगानीकर्ता, विज्ञ विश्लेषक र सेयर बजारसम्बन्धी जानकारहरूको भनाइमा नगद लाभांश राम्रो भन्ने छ । त्यसो त सबैजसो बैंक–वित्तीय संस्था मर्जरमा गइसकेका कारण कम्पनीहरूको पुँजी आवश्यकताभन्दा बढी भइसकेको छ भने सेयरधनीसँग पनि एकै कम्पनीको सेयरको थप्रो भइसकेको सरोकारवालाहरू बताउँछन् । यस कारणले पनि कम्पनीका लागि बोनस सेयरभन्दा नगद लाभांश वितरण गर्नु नै उपयुक्त रहेको देखिन्छ । तर पनि कतिपय लगानीकर्ता भने बोनस सेयरकै पक्षमा रहेको बताउने गरेका छन् ।
नगद लाभांशले बजार घट्दैन, सेयर मूल्य समायोजन हुँदैन, एजिएममा प्रस्ताव पास भएको दिनबाट नै सेयर धनीले लाभांश पाउँछन् भने सेयर बजारमा सेयरको संख्या बढाउँदैनन् । सेयरको सख्या बढ्यो भने बिक्री चाप बढ्छ र सेयरको भाउ घट्ने हुन्छ । त्यसो त होल्डमा बस्ने सेयरधनीका लागि बोनस सेयर राम्रो । त्यसैगरी होल्डमा नबस्ने सेयरधनीहरूका लागि भने नगद लाभांश राम्रो । तर पनि धेरैजसो सेयरधनीले नगद लाभांशभन्दा बोनस सेयर नै राम्रो मान्ने गरेका छन् ।
धेरैजसो सेयरधनीमा बोनस सेयरप्रति आकर्षण छ भन्दा पनि फरक नपर्ला । होल्डमा बस्ने, भविष्यका लागि लगानी सुरक्षित गर्ने सेयरधनीका लागि बोनस सेयर नै राम्रो भन्दा पनि फरक नपर्ला । त्यसो त बोनस सेयरको नराम्रो पक्ष भनेको, कुनै कम्पनीले जति प्रतिशतको बोनस सेयर दिन्छ त्यति नै प्रतिशतले बजारको भाउमा सेयर समायोजन गरी सेयरको भाउ घटाउँछन् । सायद कतिपय सेयरधनीलाई यसका बारेमा त्यति चासो लिएको, ध्यान गएको पनि छैन होला । त्यसो त सेयर मूल्य समायोजनले गर्दा पनि भविष्यका लागि होल्ड गर्ने सेयरधनीका लागि बोनस सेयर राम्रो हो भन्दा पनि फरक नपर्ला ।
सेयर होल्ड गरेपछि सेयरको भाउ बढ्ने सम्भावना पनि रहन्छ । यसले सेयरधनीलाई फाइदा नै हुने गरेको छ । यसकारणले पनि कतिपय सेयरधनीको आकर्षण बोनस सेयरमा रहेको हो भन्दा फरक नपर्ला । त्यसो त बोनस सेयर वितरण गर्दा कम्पनीको पँुजी बढ्ने हुन्छ । यस वर्ष जति बोनस सेयर दिएको छ, अर्को वर्ष पनि बोनस सेयर वा नगद लाभांश दिनका लागि कम्पनीले नाफाको अनुपात बढाउनुपर्ने हुन्छ । यदि पुँजी वृद्धिको अनुपातमा नाफा बढाउन सकेन भने लाभांश वितरणमा कमी आउने हुन्छ र कम्पनीहरू दबाबमा पर्ने गर्छन् ।
तर नगद लाभांशमा भने अर्को वर्ष जति आम्दानी बढाउन सक्यो, सेयरधनीले पनि त्यही अनुपातमा बढी लाभांश पाउने हुन्छ । त्यसो त पुँजी बढाउनुपर्ने कम्पनीका लागि भने बोनस सेयर दिँदा राम्रो । एकातिर सेयरधनीले पनि बोनस सेयर पाउने, अर्कातिर कम्पनीको पुँजी पनि बढ्ने । तर, कम्पनीको नाफा बढेन भने प्रतिसेयर आम्दानीमा नेगेटिभ असर पर्नै सक्छ । आर्थिक वर्ष २०८०-८१ मा ग्लोबल बैंकले सेयरधनीलाई दिने ५.५ प्रतिशत बोनस सेयरले कम्पनीको पुँजी बढ्ने भएकाले अर्को वर्ष त्यही अनुपातमा सेयरधनीलाई लाभांश दिनका लागि नाफा बढाउनुपर्ने हुन्छ, नभए अर्को वर्षको लाभांशमा असर पर्ने हुन्छ । पुँजी बढेको अनुपातमा नाफा बढाउन सकेन भने कम्पनीको प्रतिसेयर आम्दानी घट्ने हुन्छ भने यसको असर सेयरबजारमा समेत पर्ने हुन्छ ।
विगतमा पनि बैंक तथा वित्त कम्पनीहरूले केन्द्रीय बैंकको दबाबमा पुँजी वृद्धि गर्नुपरेकाले बोनस सेयर मात्र वितरण गर्दा र कम्पनीहरू एक–आपसमा मर्जर र एक्वायर गर्दा सेयर बजारमा नकारात्मक असर परेको थियो । कम्पनीहरूको मर्जरले गर्दा सेयरधनीसँग एकै कम्पनीको धेरै सेयर भएका कारण बिक्री चाप बढी सेयरको मूल्यमा गिरावट देखा परिरहेको छ । एक त नेपाल राष्ट्र बैंकको नीति सेयर बजारमैत्री भएन । यसले पनि सेयर बजारले गति लिन सकिरहेको छैन । विगतमा कम्पनीहरू मर्जर र एक्वायर नभएको समयमा बैंकहरूको सेयर भाउ बजारमा हजार–एघार सयको हाराहारीमा थियो । मर्जरपछि सेयरधनीसँग एउटै कम्पनीको सेयरको थुप्रो भएका कारण बजारमा बिक्री चाप बढ्काले वाणिज्य बैंकहरूको सेयरको भाउ नै डेढ–दुई सयमा झरिसकेको छ । यसले लगानीकर्ताहरूको अर्बौं लगानी डुबिसकेको छ, तर नेपाल राष्ट्र बैंक भने तमासे भइरहेको छ ।
सेयर बजारका नियामक निकायहरूको दरिद्रता, असक्षमता र अकर्मण्यता तथा गभर्नरको हठका कारण लगानीकर्ताहरू निराश भइसकेका छन् । त्यसो त सेयर बजारमा नेप्से घटबढ भइरहन्छ । नेप्से कहिले बढ्छ त कहिले घट्छ पनि । यो सेयर बजारको विशेषता हो । सेयर बजारमा नेप्से घटेपछि बढ्छ पनि, बढेपछि घट्छ पनि । कतिपय विज्ञ विश्लेषकहरू सेयर बजार भनेको कृष्णको चक्रजस्तै घमिरहन्छ पनि भन्ने गर्छन् । यसलाई चक्रीय प्रणाली भनेर पनि कतिपय जानकारहरू बताउँछन् ।