सन्दर्भः संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस
संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस र नेपाल

संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस प्रत्येक वर्ष अक्टोबर २४ मा मनाइन्छ । यो दिवस सन् १९४५ को संयुक्त राष्ट्रसंघको चार्टर अनुमोदनको सम्झनामा मनाइने गरिन्छ । हरेक वर्ष २० देखि २६ अक्टोबरसम्म संयुक्त राष्ट्रसंघ सप्ताह मनाइँदै गरेकोमा अक्टोबर २४ लाई विशेष चाख र उत्साहका साथ संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवसका रूपमा मनाइन्छ ।
संयुक्त राष्ट्रसंघ र यसका उद्देश्य
संयुक्त राष्ट्रसंघको स्थापना विश्वयुद्धपछिको विध्वंस र मानवताविरुद्ध भएका अपराधको अन्त्य गर्ने प्रयासस्वरूप भयो । यसका प्रमुख उद्देश्यहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति–सुरक्षा कायम राख्ने, राष्ट्रहरूबीच मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध प्रवद्र्धन गर्ने, अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यद्वारा मानव अधिकारको संरक्षण र आर्थिक तथा सामाजिक विकासमा सहयोग गर्ने र वैश्विक समस्याको समाधानका लागि विश्वव्यापी सहयोग सुनिश्चित गर्ने जस्ता रहेका छन् । संयुक्त राष्ट्रसंघका सदस्य राष्ट्रहरू यी उद्देश्य पालन गर्न प्रतिबद्ध छन् । नेपालले सन् १९५५ मा संरासंघको सदस्यता प्राप्त गरेको थियो र त्यसयता नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय पहिचानको रूपमा संरासंघसँगको सम्बन्धले महत्वपूर्ण स्थान ओगटेको छ ।
संयुक्त राष्ट्रको स्थापना दोस्रो विश्वयुद्धको विनाशको प्रतिक्रिया थियो । त्यस्ता द्वन्द्वहरू फेरि हुनबाट रोक्न प्राथमिक लक्ष्यका साथ शान्ति–सुरक्षा, सामाजिक प्रगति र मानव अधिकारको प्रवद्र्धन गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाको आधार तयार गर्दै प्रारम्भमा ५१ देशले संयुक्त राष्ट्रसंघको बडापत्रमा हस्ताक्षर गरे । त्यसबेलादेखि संयुक्त राष्ट्र संघले १ सय ९३ सदस्य राष्ट्र समावेश गर्न विस्तार गरेको छ, विश्वव्यापी सहयोग र संवादका लागि एक मञ्च बनेको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघको स्थापना दिवसको सम्झना र विश्वव्यापी एकता प्रवद्र्धनमा यसको प्रयासलाई उजागर गर्न संयुक्त राष्ट्र दिवस स्थापना गरिएको हो ।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
हाम्रो देश सन् १९५५ मा संयुक्त राष्ट्रसंघको सदस्य बनेपछि उसले शान्ति स्थापना, विकास र मानवीय सहयोगका लागि निरन्तर योगदान दिएको छ । नेपालले विशेष गरी निम्न पक्षहरूमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।
शान्ति सैनिक योगदानः नेपालको सबैभन्दा प्रमुख भूमिका भनेको संयुक्त राष्ट्रसंघको शान्ति स्थापनाका लागि पठाइने शान्ति सैनिक हो । नेपाली सेनाले सन् १९५८ देखि नै संयुक्त राष्ट्रसंघका विभिन्न शान्ति मिसनमा सहभागिता जनाइरहेको छ । यो नेपालका लागि ठूलो गौरवको विषय हो र यसले नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय छवि सुधार गरेको छ । सन् २०२४ मा पनि नेपाली शान्ति सैनिकहरूलाई विश्वभरि धेरै संरासंघको मिसनमा संलग्न देख्न सकिन्छ ।
मानव अधिकार र दिगो विकास लक्ष्यः संयुक्त राष्ट्रसंघले सन् २०१५ मा दिगो विकास लक्ष्य प्रस्तुत गर्यो, जसमा गरिबी निवारण, शिक्षा, लैंगिक समानता, स्वच्छ ऊर्जा, आर्थिक विकास र जलवायु कार्यजस्ता गरी १७ वटा लक्ष्य समावेश गरिएका छन् । मुलुकले यी लक्ष्यलाई आफ्नो विकास एजेन्डामा समेटेको छ र विभिन्न नीति, कार्यक्रममार्फत यी लक्ष्य पूरा गर्ने प्रयास गरिरहेको छ । सन् २०२४ मा नेपालले दिगो विकास लक्ष्यमा धेरै प्रगति हासिल गरिसकेको छ, तर चुनौती पनि बाक्लै छन् ।
शरणार्थी समस्याः नेपालले भुटानी शरणार्थी समस्या सुल्झाउन लामो समयदेखि भूमिका खेलेको छ । भूटानी शरणार्थीको पुनर्वासका लागि संयुक्त राष्ट्रसंघको उच्च आयुक्तको कार्यालयसँग मिलेर नेपालले ठूलो मात्रामा सहयोग पुर्याएको छ ।
जलवायु परिवर्तन र वातावरण संरक्षणः नेपालजस्तो हिमाली देशलाई जलवायु परिवर्तनको असर विशेष रूपमा महसुस भएको छ । देशका अधिकांश हिमनदी पग्लिने क्रम, खडेरी, बाढीजस्ता समस्या बढिरहेका छन् । राष्ट्रसंघको वातावरणीय एजेन्डा जस्तै— पेरिस सम्झौता, जलवायु कार्ययोजना आदिमा नेपालले पनि सक्रिय सहभागिता जनाएको छ । सन् २०२४ मा पनि नेपालले जलवायु परिवर्तनका समस्या समाधान गर्न राष्ट्रसंघसँगको सहकार्यलाई अझ बलियो बनाइरहेको छ ।
संयुक्त राष्ट्रसंघमा नेपालको सबैभन्दा उल्लेखनीय योगदान शान्ति स्थापना कार्यमा संलग्नता हो । सन् १९५८ देखि विश्वभर कैयौं अपरेसनमा सहभागी भई संयुक्त राष्ट्र शान्ति मिसनमा सेनाको सबैभन्दा ठूलो योगदानकर्तामध्ये नेपाल एक हो । सन् २०२४ सम्म १ लाख ३५ हजारभन्दा बढी नेपाली सैनिक र प्रहरी कर्मचारीले लेबनान, हाइटी, दक्षिण सुडान, कंगोजस्ता राष्ट्रमा रहेका राष्ट्रसंघीय मिसनहरूमा सेवा गरेका छन् । नेपालका शान्ति सैनिकले आफ्नो व्यावसायिकता, अनुशासन र समर्पणका लागि ख्याति कमाएका छन् । यसबाहेक, शान्ति स्थापनामा नेपालको सक्रिय सहभागिताले विश्व शान्ति र सुरक्षाप्रति राष्ट्रको प्रतिबद्धतालाई प्रतिविम्बित गर्छ ।
राष्ट्रसंघका प्रमुख चुनौती
सन् २०२४ मा विश्वले थुप्रै चुनौतीको सामना गरिरहेको छ, जसमा संरासंघको भूमिका अझै महत्वपूर्ण बन्दै गएको छ ।
जलवायु परिवर्तनः जलवायु परिवर्तन विश्वव्यापी समस्या बनेको छ । तापक्रम वृद्धिद्वारा उत्पन्न प्राकृतिक प्रकोप, समुद्रको सतह उचाइ र हिमनदीहरूको पग्लाइले विश्वलाई झकझक्याएको छ । नेपालजस्तो हिमाली मुलुकमा यसको प्रभाव ठूलो छ । जलवायु न्यायका लागि धनी र गरिब मुलुकबीचको द्वन्द्व समाधान गर्न संयुक्त राष्ट्रसंघले सन् २०२४ मा पनि प्रयास गरिरहेको छ ।
विश्वव्यापी राजनीतिक ध्रुवीकरणः आजको समयमा विश्वव्यापी राजनीतिक विभाजन र ध्रुवीकरणले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा गहिरो असर पुर्याएको छ । ठूला राष्ट्रबीचको टकराव, व्यापार युद्ध तथा शक्तिशाली राष्ट्रको संरासंघलाई आफ्ना रणनीतिक खेलमा प्रयोग गर्ने प्रवृत्तिले यस संस्थाको प्रभावकारितामा प्रश्न उठाइरहेको छ ।
प्रविधि र साइबर सुरक्षाः २१ औं शताब्दीमा आएर प्रविधिको तीव्र विकासले साइबर सुरक्षामा चुनौती उत्पन्न गरेको छ । सन् २०२४ मा कृत्रिम बुद्धिमत्ता, डिजिटल प्रविधि र साइबर सुरक्षा सम्बद्ध अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड निर्माण गर्ने प्रक्रिया पनि संयुक्त राष्ट्रसंघको प्राथमिकतामा परेको छ ।
नेपालका लागि अवसर र चुनौती
सन् २०२४ मा नेपालले संयुक्त राष्ट्रसंघबाट विभिन्न अवसरको फाइदा लिन सक्नेछ, तर चुनौतीहरू पनि त्यति नै छन् ।
अन्तर्राष्ट्रिय सहायता र विकासः संयुक्त राष्ट्रसंघमार्फत नेपालले गरिबी निवारण, स्वास्थ्य, शिक्षा, जलस्रोत व्यवस्थापनमा ठूलो मात्रामा अन्तर्राष्ट्रिय सहायता प्राप्त गर्न सक्छ । यो अवसर नेपालका लागि विकासको गति तेज बनाउन सहायक हुनेछ ।
शान्ति स्थापना र विकासमा भूमिकाः नेपालले शान्ति स्थापनामा सशक्त भूमिका निर्वाह गरिरहेको छ, जसले नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा महत्वपूर्ण स्थान दिलाएको छ । सन् २०२४ मा पनि नेपालले यो भूमिका अझै प्रभावकारी बनाउन सक्छ ।
जलवायु परिवर्तन र वातावरणीय समस्याः नेपाललाई जलवायु परिवर्तनले ठूलो असर गरिरहेको छ, जसलाई सम्बोधन गर्न अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग आवश्यक छ ।सन् २०२४ मा संयुक्त राष्ट्रसंघले नेपालको वातावरणीय सुरक्षाका लागि आवश्यक नीति तथा आर्थिक सहयोगको बाटो खोलेको छ ।
आन्तरिक राजनीतिक स्थिरताः नेपालले आफ्नै आन्तरिक राजनीतिक स्थिरतामा ठूलो ध्यान दिनुपर्नेछ । संरासंघको सदस्य राष्ट्रका रूपमा नेपालले आफ्नो लोकतान्त्रिक प्रक्रियालाई सुदृढ गर्दै दिगो विकासका लागि आन्तरिक स्थिरता सुनिश्चित गर्नुपर्नेछ ।
निष्कर्षमा भन्नुपर्दा संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस मनाइँदै गर्दा नेपाल र राष्ट्रसंघबीचको साझेदारी बलियो र पारस्परिक रूपमा लाभदायी रहेको स्पष्ट हुन्छ । दशकौंदेखि, शान्ति स्थापना, विकास प्रवद्र्धन र मानव अधिकार संरक्षणका लागि नेपालको प्रयासलाई समर्थन गर्न संयुक्त राष्ट्रसंघले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । नेपालले संयुक्त राष्ट्रसंघमा विशेष गरी यसको शान्ति स्थापना प्रयास र एलडिसी आवश्यकताको वकालतमार्फत महत्वपूर्ण योगदान गरेको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघ दिवस, सन् २०२४ ले नेपाल र विश्वका लागि महत्वपूर्ण सन्देश दिन्छ ।
यो दिवसले शान्ति, सुरक्षा, विकास र मानवीय सहयोगमा संरासंघको भूमिका पुनर्पुष्टि गर्ने अवसर दिन्छ । नेपालका लागि संरासंघसँगको सहकार्यले भविष्यका चुनौती समाधान गर्न सघाउनेछ । तर, यी अवसरलाई सदुपयोग गर्न आन्तरिक र बाह्य दुवै चुनौतीको सामना गर्नुपर्नेछ । जलवायु परिवर्तन, मानव अधिकार, विकास र शान्ति स्थापनामा नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यलाई मजबुत बनाउँदै सन् २०२४ मा संयुक्त राष्ट्रसंघको सदस्यका रूपमा आफ्नो प्रभावकारी भूमिका निर्वाह गर्न सक्छ ।