प्रतिस्पर्धा हुँदा चुनौतीसँगै अवसर पनि आउँछ

मुलुकको पुरानो औद्योगिक तथा व्यापारिक घराना ज्योति समूहको तेस्रो पुस्ताका प्रतिभाशाली प्रतिनिधि अभिक ज्योति पछिल्लो कम्पनी नेपाल जेनरल मार्केटिङ प्रालि (एनजीएम) का अध्यक्ष हुन् । हजुरबुबा मणिहर्ष ज्योतिले स्थापना गरेको व्यवसायलाई दोस्रो पुस्ताका पद्मज्योति र अभिकका बुबा डा. रूप ज्योतिले उचाइमा पु¥याएका छन् । तेस्रो पुस्ताका अभिक प्रतिस्पर्धी व्यापार र बदलिँदो प्रविधिसँग उत्तिकै जानकार रहे पनि सधँै लो प्रोफाइलमा रहन रुचाउँछन् । ज्योति समूहअन्तर्गत दर्जनभन्दा धेरै उत्पादनमूलक उद्योग तथा भारतका स्थापित ब्रान्डका ट्रेडिङ व्यवसाय सञ्चालनमा छन् । ५५ वर्षभन्दा लामो समय नेपाली डन्डी बजारमा आफ्नो प्रभुत्व अब्बल बनाउन सफल हिमाल स्टिल ज्योति समूहभित्रकै प्रतिष्ठित कम्पनी हो । युवा उद्यमी ज्योतिले नर्थ इस्टर्न युनिभर्सिटी, बोस्टन, अमेरिकाबाट इलेक्ट्रिकल इन्जिनियरिङमा स्नातक र इन्जिनियरिङ म्यानेजेमेन्टमा स्नातकोत्तर गरेका छन् । सन् २००४ मा अमेरिकाको उच्च शिक्षापछि नेपाल फर्किएका उनी हिमाल आइरनमा बजार व्यवस्थापन, कम्प्युटर शाखा, नेटवर्क म्यानेजमेन्टलगायतमा कामको अनुभवी छन् । अहिले पनि ज्योति समूहको सूचना प्रविधि डेस्क ज्योतिले हेर्छन् । हिमाल आइरन व्यवस्थापनमा १३ वर्षदेखि निरन्तरता दिएका ज्योति योग्यता क्षमता र व्यवस्थापकीय हिसाबले अब्बल मानिन्छन् । उद्यमी ज्योतिसँग कारोबारकर्मी सरस्वती ढकालले गरेको कुराकानीको सार ः

नेपालीहरूका ठूला चाडपर्व दसैं, तिहार र छठ भर्खरै सकिएका छन्, चाडपर्वको समयमा अटोमोबाइलको बजार तुलनात्मक रूपमा बढ्छ भनिन्छ, कत्तिको व्यापार बढेको अनुभव गर्नुभयो ?
अटोमोबाइलका क्षेत्रमा बिक्रीका हिसाबले खास गरी दुईवटा सिजन हुन्छन् । त्यसमा दसैं सिजन सबैभन्दा महŒवपूर्ण मानिन्छ । यो सिजनामा एकतिहाइभन्दा धेरै बिक्री हुन्छ । त्यसपछि अर्काे सिजन भनेको नेपाली नयाँ वर्ष हो । नेपाली ग्राहकहरू यिनै दुई सिजनमा धेरै अटोमोबाइल किन्छन् । तराइतिर बिहेको सिजनमा पनि अटोमोबाइल बिक्री राम्रो हुन्छ । १०० र १२५ सीसी इन्जिन क्षमताका मोटरसाइलको बिक्री अलि घटेको छ । अघिल्लो वर्ष नाकाबन्दी हुँदा पनि २ लाखजति बिक्री भएको थियो । बजारको अवस्था हेर्दा यो वर्ष अलि कम बिक्री होला भन्ने पनि हामीले बुझेका छौं । विगतका वर्षहरूमा १ लाख ४० हजारको हाराहारीमा बिक्री हुने मोटरसाइकल गत वर्ष बढेको थियो । यो वर्ष २ लाखभन्दा कम हुन्छ, तर १ लाख ४० हजारभन्दा धेरै होला भन्ने हाम्रो अनुमान छ । १०० र १२५ सीसीका मोटरसाइकल कामकाजका लागि प्रयोग हुन्छ भने १५० देखि माथि गएपछि स्टाइल र प्रविधि खोज्ने गरिन्छ । सबैभन्दा बिक्री बढेको ‘सेगमेन्ट’ भनेको स्कुटर नै हो । गत ‘ड्यास र डुयट’ स्कुटर लञ्च गरेका थियौँ । २००७ मा हिरोहोन्डा हुँदा प्लेजर लञ्च गरेको थियो, त्यसपछि कुनै स्कुटर आएको थिएन । २०१६ मा ड्यास र डुयट लन्च भएको हो ।

अहिले देशमा प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको चुनावको माहोल तातिरहेको छ, निर्वाचनले सवारी साधन बिक्री कत्तिको बढेको छ ?
खासै देखिएको छैन । दसैंसँग तुलना गर्दा निर्वाचनको समयमा बिक्री बढेको भन्न मिल्दैन । दसैंमा सामान्य अवस्थाको तुलनामा झन्डै दोब्बर बिक्री हुनेमा निर्वाचनले त्यस्तो फरक पाएका छैनौँ । निर्वाचनमा बढ्छ भन्छन् तर ठीक उल्टो भएको छ । कहिले बैंक बन्द, कहिले के कारणले डिलरहरूले सामान उठाउन समस्या भएको छ । निर्वाचन हुनु देशका लागि राम्रो हो, देशका लागि जे राम्रो हुन्छ उद्योग व्यवसायीका लागि त्यो झनै राम्रो हो । त्यसैले नकारात्मक रूपमा लिएका छैनौं । निर्वाचन सकिएपछि बिक्री बढेर जान्छ भन्ने हाम्रो बुझाइ छ ।

नेपालमा बिक्री हुने दुईपाङ्ग्रे सवारीमा हिरो ब्रान्डले अन्य टप ब्रान्डहरूमध्ये कुन स्थान लिएको छ ?
टप ब्रान्डमा होन्डा, बजाज र हिरो नै हुन् । यी सबैका आ–आफ्नै सेगमेन्ट छन् । हिरोको हामी मार्केट लिडर छौं जुन कम्युनल सेगमेन्ट जसमा १०० र १२५ सीसी हुन्छन् । मानिसहरू १०० र १२५ सीसी खोज्नुपरे हिरोमै आउँछन् भने १५० भन्दा माथिका सेगमेन्टमा जाँदा बजाजमा जान्छन् । स्कुटरमा सबैको मुखमा होन्डा डियो नै हुन्छ । प्रिमियम सेगमेन्ट यो वर्ष अलि बढेको देखिन्छ, त्यसैले बजाज नै अगाडि छ । स्कुटरमा होन्डा अगाडि छ । तेलको मूल्य बढ्यो भने हाम्रो बिक्री बढ्छ । माइलेजका बारेमा सतर्क हुन खोज्ने उपभोक्ता हिरो ब्रान्ड बढी खोजी गर्छन् । ‘ग्रेट फर ग्रेट भ्यालु’ जसले बुझ्छ हिरोको विकल्प छैन ।

हिरोका उत्पादनहरू मध्यमवर्गको रोजाइभन्दा माथि उठ्न सकेनन् नि, किन ?
हिरो ब्रान्ड खास गरी क्वालिटी, माइलेज र प्राइसमा फोकस छ, तर पनि मलाई लाग्छ— स्कुटरमा हिरोलाई धेरैले मन पराएका छन् । हामीले ड्युट लन्च गर्दा छनोटको अवसर भएको छ । १२५ सीसीमा होन्डा र हिरो नै प्रतिस्पर्धामा छन् । १५० मा यामाहा, सुजुकी, टिभिएस, होन्डालगायतका ८ वटा छनोट अवसर छन् । त्यस्तै स्कुटरमा पनि बढी छनोट छ । मानिसको मनमा माइलेज र प्राइस कन्सियस छ भन्ने हाम्रो बुझाइ छ । पहिला करिज्मा बाइक हुँदा हिरोको स्पोर्टीमा पनि थियो । सुरुमा बजार कब्जा गरेको हिरोले नै हो । हिरो र होन्डा सबै सेगमेन्टमा फोकस भएको छ, त्यसले गर्दा हाम्रो बिक्री १०० र १२५ सीसीमै धेरै छ ।

ज्योति समूह परम्परागत व्यवसायभन्दा माथि उठेर नयाँ क्षेत्रमा व्यवसाय गर्न सकेन नि ?
ज्योति समूह ट्रेडिङ व्यवसायबाट नै सुरु भएको हो । हजुरबुबा, बुवाहरू ल्हासा जानुहुन्थ्यो, त्यहीँबाट व्यवसाय सुरु भएको हो । मोटरसाइकल व्यवसाय सन् १९६८ मा सुरु भएर १९९० मा मात्रै ‘टेकअफ’ भएको हो । बिजनेस भनेको ‘रिस्क’ हो । कहिले कुन सामान चल्छ भन्ने थाहा हुँदैन । भाजुरत्न इन्जिनियरिङ पनि हामीले सुरु गरेका छौँ । यसले ट्याक्टर आयात गर्ने, पावरका सम्बन्धका काम गर्छ । पहिला भाजुरत्नको कारोबार धेरै हुन्थ्यो । अहिले मोटरसाइकलको बढी छ, त्यसैले समयअनुसार व्यवसायमा परिमार्जन भने गर्नुपर्छ । अहिले हामीले हस्पिटल, फार्मेसी, मोबाइल टेक्लोलोजीलगायत हिमाल आइरन, हिमाल अक्सिजन, हिमाल वायरलगायत एक दर्जनभन्दा धेरै क्षेत्रमा लगानी गरेका छौं । समयअनुसार हामीले पनि लगानीलाई विविधिकरण गरेका छौं । अबको १० वर्षपछि मोटरसाइल चल्छ कि चल्दैन ? त्यसैले हस्पिटल व्यवसायमा हाम्रो लगानी बढ्न सक्छ । त्यसपछि अरू ठाउँमा आवश्यकताअनुसार हामीले लगानी बढाउँदै जान्छौँ ।

५५ वर्षदेखि हिमाल आइरनले बजारमा आफ्नो प्रभुत्व अब्बल रूपमा जमाएको छ, यति लामो समय उपभोक्ताको रोजाइको स्टिल बन्न सक्नुको ‘राज’ के हो ?
हिमाल स्टिल हजुरबुबाको पालादेखि नै सञ्चालनमा आएको हो । हजुरबुबा भारतको खानी उद्योगमा काम गर्नुहुन्थ्यो । तत्कालीन राजा महेन्द्र र बीपी कोइरालाहरूले तपाईं किन भारतमा काम गर्ने ? नेपालमै केही गर्नुस् भनेर हजुरबुबालाई बोलाएको भन्ने मलाई जानकारी छ । नेपालमा लगानी गर्न र व्यवसाय बढाउन राजा महेन्द्र र बीपीको देन छ । त्यसबेला डन्डी सबै भारतबाट आयात हुन्थ्यो । नेपालको विकासका लागि चाहिने सिमेन्ट र डन्डी कारखाना हजुरबुबाले सबैभन्दा पहिले खोल्नुभयो । हामीले हिमाल सिमेन्ट भनेर चोभारमा कारखाना खोलेका थियौँ । सरकारलाई हिमाल सिमेन्ट र हिमाल आइरन एउटै व्यक्तिले खोल्नु हुन्न भनेर सिमेन्टलाई राष्ट्रियकरण ग¥यो । अहिले उक्त सिमेन्ट बन्द छ । तर, डन्डीमा भने नेपाली जनताले राम्रो सामान पाउनुपर्छ भनेर सुरु गरेकाले हामीले गुणस्तरमा कहिल्यै सम्झौता गरेनौँ । गुणस्तरकै कारण बजारमा अब्बल रहन सकेको छ भन्ने लाग्छ । हामी कवाडी डन्डी, पाता प्रयोग गर्दैनौँ, जे–जति मापदण्ड पूरा गर्नुपर्ने, त्यसमा केही कमी छैन । उपभोक्ता सचेत छन् । सस्तो होइन गुणस्तरीय सामान दिनुपर्छ भन्ने हाम्रो एक मात्र प्रण हो ।

ज्योति समूह फेरि सिमेन्ट उद्योग खोल्ने योजनामा छ ?
तत्कालका लागि सिमेन्टमा लगानी गर्ने योजना छैन । डन्डीमै केही गर्न सकिन्छ कि भनेर हेरेका छौँ । अरू सामानको तुलनामा डन्डीमा ‘फ्री मार्केट’ रहेको पाएँ । १० वर्षअघि झन्डै ४० कम्पनी थिए, बीचमा २० वटामा झरे । फेरि पछिल्लो समयमा बढेका छन् । आइरन भनेको उत्पादन गर्नुपर्ने सामान हो । यसका लागि बिजुली चाहिन्छ । एक वर्षयता अलि सहज भएको छ । फ्याक्ट्रीमा धेरै बिजुली खपत हुने भएकाले पहिलो ध्यान बिजुली व्यवस्थापनमा जान्छ । नेपालमा सिमेन्ट उद्योग पनि धेरै छन्, जहाँ धेरै कम्पनी छन् त्यहाँ जानु पनि ठीक होइन । सकेसम्म नयाँ क्षेत्रमै जान खोजका छौँ । हस्पिटल नयाँ क्षेत्र हो, त्यसैले ग्य्रान्डी सिटी हस्पिटलमा लगानी ग¥यौं । मेरो बुबाले नेपालीहरू बिरामी भएपछि भारत जाने क्रम बढेको देखेर यहीँ राम्रो सेवा दिन सके यहीँ उपचार गर्छन् भनेर हस्पिटल शुरु गर्नुभएको हो ।

यति लामो बिजनेस अनुभव भएको समूहले टे«डिङ व्यवसायलाई नै प्राथमिकता दिनु कत्तिको उपयुक्त हो ?
ज्योति समूहले टे«डिङ व्यवसाय सुरु गरेदेखि आजका दिनसम्म छाडेको नै छैन । फ्याक्ट्री खोल्दा पनि फाइदाका लागि ट्रेडिङ व्यवसाय राख्नैपर्ने देखिएको छ । हस्पिटलमा लगानी गरे पनि, फ्याक्ट्री खोले पनि एक भाग टे«डिङ राख्नैपर्ने हुन्छ । टे«डिङ व्यवसायकै कारण ज्योति समूह बचेको हो भन्नुपर्छ ।

पाँच दशक पुराना व्यावसायिक घरानाहरूलाई नयाँ घरानाहरूले चुनौती दिएजस्तो लाग्दैन ? कत्तिको सहज अनुभव गर्नुभएको छ प्रतिस्पर्धालाई ?
व्यवसायमा प्रतिस्पर्धा हुनु सामान्य हो भन्ने मलाई लाग्छ । जुन क्षेत्रमा बढी फाइदा हुन्छ अवश्य पनि त्यही क्षेत्रमा प्रतिस्पर्धा बढ्ने हो । डन्डी र मोटरसाइल दुवैमा उच्च प्रतिस्पर्धा छ । प्रतिस्पर्धा हुँदा चुनौतीभन्दा पनि अवसरका रूपमा लिन्छु । यसले ग्राहकलाई छनोटको अवसर हुन्छ । वारेन्टी, फ्री सेवा, स्पेयर पाट्र्समा पहिला सुविधा थिएन अहिले छनोट छ । हामीलाई पनि नयाँ तरिकाले जान र इनोभेसनका लागि अवसर दिन्छ ।

पुरानो व्यवसायबाट केही माथि उठेर हस्पिटलमा लगानी गर्नुभो, कत्तिको सफल भएजस्तो लाग्छ ?
समग्रमा हेर्दा यसको सुरुवात भएको धेरै भएको छैन । सबैले गरेका तरिकाले नै काम भएको छ । फरक गर्ने सोचमा छाँै । हस्पिटलको सबै जिम्मेवारी बुवाले लिनुभएको छ । कसरी प्रतिस्पर्धी बजारमा नयाँ र गुणस्तरीय रूपमा जान सकिन्छ भन्नेमा हाम्रो जोड छ । फुल बडी स्क्यान भर्खरै ल्याइएको छ । हेल्थ इन्स्युरेन्स पनि ल्याउने योजनामा छौँ । ग्राहकको सुविधाका लागि एम–कार्ड पनि व्यवस्था गरेका छाँै । एम–कार्ड भएपछि ग्राहक लाइन बसिहनुपर्ने बाध्यता हुन्न, जुन तलामा उहाँहरूको काम पर्छ त्यहाँ कार्ड प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ । हामीले हेल्थ प्याकेज दिन थालेपछि अरू हस्पिटलले पनि त्यो प्याकेज दिन थालेका छन् ।

ग्य्रान्डी हस्पिटलमा शुल्क उच्च छ, मध्यमवर्गले उपचार गर्न सक्दैनन् भन्ने गुनासो पनि छ नि ?
शुल्क धेरै उच्च होइन । हस्पिटललाई हामीले व्यापारभन्दा पनि सेवाको भावले हेरेका छाँै । मानिसहरू भारत, थाइल्यान्ड गएर महँगोमा औषधि उपचार गर्छन्, तर त्यहाँ बराबरको सुविधा यहाँ दिँदा आरोप लगाउँछन् । बाहिरको तुलनामा सुविधा उही हुँदा पनि हस्पिटल निकै सस्तो छ । विदेशमा हस्पिटलमा जुन उपकरण छन् हामीले पनि त्यो बराबरको सुविधाका लागि त्यस्तै उपकण राखेका छौँ । उपकरण महँगो भएका कारण केही महँगो होला, तर सेवाका हिसाबले महँगो भन्न मिल्दैन ।

तपाईं ज्योति समूहको तेस्रो पुस्ता हुनुहुन्छ, नयाँ पुस्ताका लागि सम्भावना र चुनौती के देख्नुहुन्छ ?
नेपाल ल्यान्डलक्ड भएकाले टे«डिङ व्यवसाय गर्नु नै पर्छ । नेपालमा जुन खालका सामानको माग हुन्छ त्यसको उत्पादन लागत स्वदेशमा भन्दा बाहिर सस्तो पर्छ । भारत र चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न कठिन छ । भविष्यमा ऊर्जा खपत बढ्ने देखिन्छ, त्यहाँ सम्भावना छ । त्यस्तै स्वास्थ्य, शिक्षा, सूचना प्रविधिमा धेरै सम्भावना छ ।

अहिले सञ्चालित व्यवसायमा थप लगानी र अन्य क्षेत्रमा लगानी विविधीकरणको कुनै योजना छन् कि ?
मोटरसाइकल व्यवसायमा हामीले लगानी बढाइरहेका छाँै । वर्कसप खोल्नेदेखि म्यानपावर तालिम, शोरुम, शाखा कार्यालय खोलेका छौँ । बुवाले हस्पिटलमा लगानी गर्नुभएको छ । अब औषधि उत्पादनमा हामीले हेरिरहेका छौँ । दाइहरूले मोबाइल व्यवासाय, इन्टरनेटमा जोड दिनुभएको छ । पहिला वर्षमा मुस्किलले पाँचवटा मोटरसाइकल बिक्री हुथ्यो, अहिले महिनामा ३÷४ हजार भन्दा धेरै हुन्छ । त्यसको समग्र व्यवस्थापनका लागि बर्सेनि लगानी बढेको छ । अवसरअनुसार हामी लगानी गर्छौं । कतिपय उद्योग बन्द पनि भएका छन् । सेरामिक्सतर्फ पनि हामीले प्रयास गरेका थियौँ, त्यो बन्द भयो । पस्मिना व्यवसाय पनि सफल भएन । सञ्चालनमा रहेका उद्योगमा हिमाल आइरन, हिमाल अक्सिजन, स्पिनिङ मिल छन् । टे«डिङतर्फ पहिला ल्हासासँग हुने व्यापार ठप्प भएको छ । मोटरसाइकलको स्याटर ट्रेडिङले हेरेको छ, ट्याक्टर भाजुरत्न, फाजुरत्न फार्म भनेर औषधिको काम गरेको छ । डन्डीको बजार अहिले बढेको छ । पहिला डन्डीमा गुणस्तरभन्दा सस्तो हेरिन्थ्यो, तर भूकम्पपछि गुणस्तरमा ध्यान गएको छ । हिमाल आइरनको रोजाइ फेरि बढेको छ । सुरक्षाका दृष्टिकोणले हिमाल आइरनको माग बढेको छ ।

ज्योति समूहभित्रै दुई परिवारजस्तो देखिन्छ, एक–अर्काबीच प्रतिस्पर्धा छ कि सहकार्य ?
हिरो र होन्डा त प्रतिस्पर्धी नै हुन् । हिरो र होन्डा फुटेपछि हामीले पनि प्रतिस्पर्धा गर्नुपरेको हो । पहिले हिरो र होन्डा सँगै थिए । हिरो र होन्डामा म्यानपावर, डिलर, शोरुमदेखि सबै कुरा छुट्टाछुट्टै छन् । हिमाल आइरन हामीले सँगै चलाएका छाँै । ठूलोबुबाले फ्याक्ट्री हेर्नुहुन्छ, म मार्केटिङ हेर्छु । हिमाल अक्सिजन र भाजुरत्नको त्यस्तै सेटअप छ । छुट्टाछुट्टै व्यवसाय गर्नुपर्नेमा छुट्टाछुट्टै पनि छ, सँगै हुनुपर्ने सँगै पनि छौँ । प्रतिस्पर्धा र सहकार्य दुवै छ ।

अहिले ज्योति समूहअन्तर्गत कुन–कुन कम्पनी सञ्चालनमा छन् ?
नेपाल जेनरल मार्केटिङ प्रालि, हिमाल आइरन, हिमाल अक्सिजन, हिमाल वायर्स, ग्य्रान्डी सिटी अस्पताल, जेएसपिनिङ मिल, स्याकार ट्रेडिङ कम्पनी, भाजुरत्न फार्म, भाजुरत्न इन्जिनियरिङ, सोची ट्राभल एजेन्सी सञ्चालन छन् ।

हिरो र होन्डा विभाजित हुँदा तपाईंहरूलाई लाभ भयो कि हानि ?
होन्डा भनेको पुरानो कम्पनी हो, हिरो पनि भर्खरै छुटेको हुनाले आएनडी सेटअप भएको छ । उसको क्षमता हेर्न बाँकी छ । राम्रो सामान निकाले पनि ‘पोटेन्सियल’ हेर्न बाँकी छ । समग्रमा फाइदा नै भएको छ ।